تحليل سيستمي اثرات تحولات تقسيمات سياسي بر پراكنده رويي شهري (نمونه مطالعاتي: شهر قم)

در تاريخ پرفرازونشيب ايران، حكومت و دولت، به‌عنوان مهم‌ترين عوامل سياسي، پيوسته مؤثرترين نقش را در تحولات و دگرگوني ساخت‌وسازهاي فضايي ازجمله شهرها داشته‌اند. اين دگرگوني‌ها در نقش‌پذيري شهرها و ايفاي نقش دولت زمينه‌ساز و موجب تقويت اقتصاد شهرها، توسعه و گسترش شهرها و شهرنشيني شد. هدف از اين پژوهش بررسي و تحليل مهم‌ترين اثرات تحولات تقسيمات سياسي بر پراكنده رويي شهري در شهر قم با استفاده از مدل تحليل ساختاري مي‌باشد. روش تحقيق توصيفي – تحليلي و روش جمع‌آوري اطلاعات كتابخانه‌اي و ميداني مي‌باشد. ابزار گردآوري داده‌ها، پرسش‌نامه و خبره سنجي است. روايي پرسشنامه با استفاده از روايي ظاهري و نظرسنجي از خبرگان و كارشناسان تائيد شد. براي تجزيه‌وتحليل اطلاعات از مدل آينده‌پژوهي تحليل ساختاري استفاده‌شده است. براي اين منظور تعداد 29 عامل به‌عنوان عوامل اوليه بر اساس نظر كارشناسان و متخصصين شناسايي شدند. درنهايت از نرم‌افزار MIC MAC براي تجزيه‌وتحليل و رتبه‌بندي شاخص‌هاي مورداستفاده در مدل تحليل ساختاري و از نرم افزار GIS براي ترسيم نقشه‌ها و لايه‌هاي اطلاعاتي موردنظر استفاده‌شده است. نتايج نشان دادند كه ارتقاء جايگاه يك شهر در سطوح تقسيمات كشوري به‌ويژه تبديل شهر به مركز استان، مي‌تواند از طريق چهار عامل افزايش جمعيت و مهاجرت، افزايش قيمت زمين و بورس‌بازي آن، گسترده شدن ساختار دولت و لزوم تأمين خدمات منطقه‌اي، پراكنده رويي شهري را افزايش مي‌دهد. همچنين بر اساس نتايج سه عامل تمركز شديد سرمايه‌ها در شهر، مستقر شدن نمايندگان سياسي دولت و توسعه صنايع در شهر مركز به‌عنوان مهم‌ترين و اثرگذارترين عوامل سياسي مؤثر بر پراكنده رويي شهري در شهر قم انتخاب شدند.

Abstract In the history of Iran's proliferation, the government, as the most important political agents, have consistently played the most effective role in the transformation of spatial structures, including cities. These changes in the role of cities and the role played by the government set the stage for strengthening the city's economy, the development and expansion of cities and urbanization. The purpose of this research is to investigate and analyze the most important effects of political divisions on urban Sprawl in Qom using structural analysis model. The research method is descriptive-analytical and the method of collecting library and field information. Data gathering tool is a questionnaire and a checklist. Validity of the questionnaire was confirmed using expert opinion. Structural analysis of futures research model is used to analyze the information. For this purpose, 29 factors were identified as the primary factors according to experts. Finally, the MIC MAC software was used to analyze and rank the indicators used in the structural analysis model and the GIS software to draw maps and layers of information. The results showed that improving the status of a city in the levels of country division, especially the transformation of the city into the provincial capital, can be achieved through four factors of population growth and migration, rising land prices and its stock exchange, the expansion of the state structure and the need for regional services, urban Sprawl overnight. Also based on the results of three factors, the concentration of capital in the city, the establishment of political representatives of the government and the development of industries in the city center were selected as the most important and effective political factors affecting the urban Sprawl in Qom.