پديد آورندگان :
داداشي آراني، مهدي دانشگاه علامه طباطبايي - دانشكده ادبيات فارسي و زبانهاي خارجي - گروه زبان و ادبيات فارسي , مستعلي پارسا، غلامرضا دانشگاه علامه طباطبايي - دانشكده ادبيات فارسي و زبانهاي خارجي - گروه زبان و ادبيات فارسي
چكيده فارسي :
زمينه و هدف: مفاهيم و اصطلاحات پزشكي را در دو حوزه‌ي زبان و ادبيات مي توان بررسي نمود. هدف از اين مطالعه، بررسي واژه ي پزشك و اصطلاحات پزشكي در ايران باستان و در زبان و ادبيات پارسي و اشاره به اصطلاحات پزشكي در شعر حكيم مشرقي شيرازي(زمان صفويان)، جهت آگاهي دانشجويان رشته هاي پزشكي و پيراپزشكي است به هدف گنجانيدن پيشينه‌يپزشكي ايران از دوران باستان در مطالعات پزشكي و پيراپزشكي.
روش بررسي: اين پژوهش به روش كتابخانه اي و با مرور و مطالعهي چندمقاله و پايگاه داده و حدود پانزده كتاب انجام شده و از آنجاكه موضوع بررسي، پزشكي در ايران و زبان و ادبيات پارسي است، پزشكانغيرايراني(عرب) يا ايرانياني كه آثارشان به زبانعربي است، از پژوهش خارج شده و يا به ذكر نامي از آنها بسنده شده است. اين موضوع در دو حوزه ي زبان و ادبيات بررسي گرديد.
يافته ها: تاريخ پزشكي در ايران به قدمت تاريخ ايران است؛ در زبان و ادبيات پارسي نيز نفوذ آن به خوبي قابل مشاهده است. ريشهيواژهيپزشك، بئشهزه(اوستايي) است كه در زبان پهلوي(پارسي ميانه) بئشهزَك و در پارسينو به صورت هاي بجشك و پزشك درآمده است و امروزه نيز به كار مي رود. نام بسياري از درمانگران باستاني ايران امروزه با اصطلاحات پركاربرد پزشكي عجين شده است: تريتا از نخستيندرمانگران آريايي است و تريت(treat) در انگليسي يعني درمان. نام برخي ايرانيانباستان به عنوان نخستين‌ها در جهان پزشكي مطرح است: مهرداد دوم اشكاني نخستين ايمني شناس. نيز در اين مطالعه، نفوذ پزشكي در ادبيات در شعر حكيم ابوالعلامشرقي شيرازي، شاعر عارف شيعه كه اندكي پيش از سال 970 هجري قمري به جهان آمده است و تا سال 1038 ه ق نيز زنده بوده است، ثابت گرديد.
نتيجه گيري: پزشكي دانشي وارداتي نيست و قدمت پزشكي در ايران، به گواهي تاريخ، به ديرينگي تاريخ ايران است. اين ديرينگي را در خودِواژه‌ي پزشك و نام نخستين پزشكان آريايي و ايراني و مكاتب پزشكي ايران باستان ميتوان ديد. نام جهانيِ دانش پزشكي از نخستين سلسله ي تاريخي ايران(ماد يا همان Medi به زبان يوناني) و نيز سينا(cine) مغاني كه از نخستين درمانگران ماد بوده است، گرفته شده است: Medicine. در حوزه‌ي ادبي با غور در شعر مشرقي، آشكار شد كه وي از پزشكي آگاهي هايي دارد تا جاييكه بدو حكيم گفته اند. آگاهي هايي چون: عناصر تشكيل دهنده‌ي جسم، طبايع و اخلاط چهارگانه؛ نام برخي بيماريها؛ درمان و نام برخي داروها.
واژه‌هاي كليدي:
چكيده لاتين :
Background and Aim: Medical concepts can be studied in language and literature. The purpose of this study is to investigate the term"pezeshk" and"medical terminology” in ancient Iran, in Persian language and literature, and in Mashreqi Shirazi poems.
Materials and Methods: This research has been done by reviewing and studying three articles, three databases, and about fifteen books. Since the subject of study is “medicine in Iran” and “Persian language and literature”, non-Iranian physicians and Iranians whose works are in Arabic have been excluded from this study.
Results: The history of medicine in Iran is as old as the history of Iran itself; and its influence can be clearly seen in Persian language and literature. The root of the term“pezeshk” is Avestan(Baesha-za), which has changed to Baesha-zak in the Middle Persian and in Bejeshk and Pezeshk in Parsian, which is still used today. The names of many Iranian ancient therapists are associated today with widely used medical terms: Trita is one of the first Aryan therapists, and his name is the same as“treat”. The names of some ancient Iranians are considered as the first ones in the world of medicine, e.g., Mehrdad II Ashkani, the first immunologist. Besides, in this study, the influence of medicine on literature was proved in the poetry of Mashreqi Shirazi(970-1038 AH), a shiite poet.
Conclusion: Medicine is not an imported science to Iran and the history of medical science in this country is, as evidenced by history, as old as the history of Iran. This longevity can be seen in the Persian word “pezeshk” itself, and in the names of the first Aryan and Iranian physicians and the medical schools of ancient Iran. The global name of Medicine is taken from the first historical dynasty of Iran, Maad(Medi in Greek), and one of the first Maad healers, Cina(Cine) Moghani. In literature, it is apparent that Hakim Mashreqi was aware of medicine. Such awareness included the constituent elements of the body, name of some diseases, treatment and the name of some drugs.
