تعيين شاخص هاي تحمل به خشكي تعدادي از ژنوتيپ هاي منتخب برنج تحت تنش خشكي در مرحله گلدهي

ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ چالش مهم در ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ در ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ، معهذا ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و معرفي ژﻧﻮﺗﯿﭗﻫﺎي متحمل ﺑﻪ ﺗﻨﺶ خشكي ﯾﮑﯽ از راهﮐﺎرﻫﺎي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﺤﯿﻄﯽ اﺳﺖ. ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ژﻧﻮﺗﯿﭗﻫﺎي ﻣﺘﺤﻤﻞ و ﺣﺴﺎس ﺑﺮﻧﺞ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ در مرحله گلدهي در شرايط مزرعه اي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺗﺤﻤﻞ و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ، آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﺑﺎ 15 ژﻧﻮﺗﯿﭗ ﺑﺮﻧﺞ در ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺮح ﺑﻠﻮكﻫﺎي ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﺑﺎ ﺳﻪ ﺗﮑﺮار در دو ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ (ﻏﺮﻗﺎب) و ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ در ﺳﺎل زراﻋﯽ 1397 در دو منطقه عباس آباد و كتالم اﺟﺮا ﮔﺮدﯾﺪ. براي ارزيابي ميزان حساسيت يا تحمل ژنوتيپ ها به تنش خشكي، عملكرد ژنوتيپ ها در شرايط بدون تنش (Yp) و تنش خشكي (Ys) و ميانگين عملكرد كليه ژنوتيپ ها در شرايط بدون تنش () و تنش ()، شاخص هاي تحمل تنش، ميانگين حسابي (MP)، ميانگين هندسي (GMP)، ميانگين هارمونيك (HM)، تحمل (TOL)، تحمل به تنش (STI)، شاخص پايداري عملكرد (YSI)، شاخص عملكرد (YI) و حساسيت به تنش (SSI) مورد ارزيابي قرار گرفتند. از ميان ژﻧﻮﺗﯿﭗﻫـــﺎي مورد مطالعه ژنوتيپ هاي شصتك (54.62) و علي كاظمي (46.92) ﺑﻪﺗﺮﺗﯿــﺐ ﺑﯿﺸــﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘــﺪار را ﺑــﺮاي شاخص  HMﻧﺸﺎن دادﻧﺪ. ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺷــﺎﺧﺺ MP و GMP، ژنوتيپ هاي شصتك (61.04) و سنگ طارم (3.15) و بر ﻣﺒﻨﺎي شاخص STI ﺑه ترتيب ژنوتيپ هاي شصتك (1.54) و علي كاظمي (1.08) برتر بودند. ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﺧﺺ حساسيت به تنش (SSI) و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار شاخص پايداري عملكرد (YSI) ﺑـــﺎ روﻧـــﺪ رﺗﺒـــﻪ ﻣﺸـــﺎﺑﻪ ﺑـــﻪﺗﺮﺗﯿـــﺐ ﺑـــﺮاي ژنوتيپ هاي شيرودي (0.32) و خزر (0.76) ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ. ﻋﻤﻠﮑﺮد در ﺷــﺮاﯾﻂ ﺗــﻨﺶ (Ys) ارﺗﺒــﺎط ﻣﺜﺒــﺖ و ﻣﻌﻨﯽداري ﺑــﺎ ﻫﻤــﻪ ﺷــﺎﺧﺺﻫﺎي ﺗﻨﺶ به جز شاخص هاي تحمل (TOL) و ميانگين هندسي (GMP) ﻧﺸﺎن داد. تجزيه كلاستر بر اساس 10 شاخص مورد مطالعه در شرايط تنش خشكي باعث تشكيل 2 گروه گرديد. بر اساس نتايج تجزيه به مؤلفه هاي اصلي، دو مؤلفه اول بيش از 92.6 درصد از اطلاعات كل را شامل شدند. مؤلفه اول 58.76 درصد تغييرات كل را توجيه كرد. با توجه به شاخص تحمل خشكي ژنوتيپ هاي شصتك، علي كاظمي و سنگ طارم نظر به دارا بودن بيشترين ميزان عملكرد در هر دو شرايط محيطي و داشتن شاخص تحمل به تنش بالا به عنوان ژنوتيپ هاي متحمل پيشنهاد مي شوند.