سفال عصر آهن در حوضه اترك مياني، شمال خراسان، ايران

اگر ايران را به چهار بخش تقسيم كنيم، با نگاهي اجمالي به فعاليت‌ها و كاوش‌هاي انجام شده در محوطه‌هاي عصر آهن ايران درمي‌يابيم كه تمركز آن‌ها در ربع شمال‌غربي ايران است. جايي كه غرب، شمال‌غرب، شمال مركز و نيمۀ غربي باريكۀ ساحلي درياي كاسپي را شامل مي‌شود. نكتۀ مهم آنجا است كه مبناي گاهنگاري عصر آهن در ايران نيز براساس كاوش‌ چند محوطه در بخش كوچكي از شمال‌غرب و تعميم آن به تمام ايران است. به اين‌ترتيب، با نگاهي ديگر به فعاليت‌هاي باستان‌شناسي عصر آهن مشاهده مي‌كنيم نيمۀ شرقي ايران و به‌ويژه شمال‌شرق بسيار ناشناخته است؛ به‌جز چند انتشار انگشت‌شمار، عملاً دانسته‌ها از عصر آهن شمال‌شرقي ايران كه امروزه تمام استان خراسان شمالي و بخش‌هاي شمالي استان خراسان رضوي را شامل مي‌شود، ناچيز است. ‌در اين مقاله تلاش مي‌شود براساس جديدترين پژوهش‌ها تصويري از عصر آهن بخش بزرگ از شمال‌شرقي ايران، با تأكيد بر حوضۀ اترك مياني، ارائه شود. اين پژوهش به روش توصيفيتحليلي، براي نخستين‌بار سفال و ويژگي‌هاي سنت سفالي اين حوزه توصيف شده و هم‌چنين سفال‌هاي آن گونه‌شناسي شده و اين سفال‌ها در قالب 7 ريختِ سفالي معرفي مي‌شود. پرسش‌هاي پژوهش عبارتنداز: اترك مياني در حوزه كدام فرهنگ يا سنت سفالي قرار مي‌گيرد؟ علاوه‌براين ويژگي سفال‌هاي عصر آهن اين حوضه چيست؟ براساس مطالعات سفالي، اترك مياني در عصر آهن جزو فرهنگ سفالي داهستان كهن است. داهستان، بخش بياباني شمال دشت گرگان است كه امروزه در جنوب‌غرب تركمنستان قرار دارد. ويژگي اين سنت سفالي، سفال‌هاي خاكستري است كه از سفال خاكستريسياه البرز شرقي عصر مفرغ البرز شرقي منشأ گرفته است. در كنار سنت سفالي غالب در حوضۀ اترك مياني، سفال‌هاي نخودي منقوش معروف به ياز I نيز به تعداد اندك وجود دارد كه نشان از تبادلات و برهمكنش‌هاي فرهنگي با مردمان ياز I دارد. در اين پژوهش پيشنهاد مي‌شود كه كه اين منطقه به‌دليل همجواري با فرهنگ ياز I ممكن است نقش مهمي در شكل‌گيري سنتي داشته باشد كه بعدها به فرهنگ سيلك VI مشهور شد.