تطور اصل برائت از ديدگاه اصوليون

اصل برائت در اصطلاح فقهاي اصولي عبارتست از حكم به عدم ثبوت تكليف براي مكلّف در موردي كه اصل وجود تكليف مشكوك باشد. فقهاي اصولي مجراي كلي اصل برائت را شك در تكليف تبيين نموده اند و آن را در تمامي شبهات تحريمي و وجوبي جاري دانسته اند، در مقابل اخباريون اين اصل را تنها در شبهات وجوبي جاري دانسته و در مقابل شبهات تحريمي به احتياط روي مي آورند. توجه و تدبر در ديدگاه فقهاي اصولي متقدم و متأخر نشان از تحول و تطور در اجرا و استناد اين اصل در تاريخ فقه اماميه را مي دهد. توجه به ديدگاه فقهاي متقدم اصولي از قبيل ابن ادريس حلي،شيخ طوسي، شيخ مفيد و ... نشان از اين مدعا دارد كه اصل برائت يا همان برائت شرعي بدين گستردگي كه امروزه در مسائل شرعي مطرح مي باشد، موردنظر نبوده است و اگرچه‌ در دوره‌هاي متقدم فقه اصولي،‌ بحث‌ اصل برائت‌ در ضمن‌ مباحث‌ حظر و اباحه‌ مطرح‌ مي گرديد، اما در دوره‌هاي‌ متأخرتر و ديدگاه هاي فقهاي اصولي آن، اين‌ دو حيثيت‌ جداگانه‌اي‌ از اصل برائت پيدا نمودند. چرا كه بحث‌ حظر و اباحه‌ ناظر به‌ حكم‌ اشياء از حيث‌ عناوين‌ اوليه مستفاد از ادله اجتهادي‌ بوده است، ولي در مقابل بحث‌ اصل برائت‌ و احتياط، ناظر به‌ حكم‌ شك‌ در احكام‌ واقعيه‌ است‌؛ نتيجتاً اباحه‌ حكمي‌ واقعي‌ و اصل برائت‌ حكمي‌ ظاهري‌ است‌. ضمن‌ اينكه‌ مورد اباحه‌ شبهه تحريميه‌ است‌، ولي‌ مورد برائت‌ اعم‌ از شبهه وجوبيه‌ و تحريميه‌ است‌. اين تحول و تطور در ديدگاه فقهاي اصولي در دوره هاي متأخر ناظر به پيچيدگي ها و نيازهاي حال حاضر در تبيين احكام شرعي بوده است كه به نظر مي رسد با توجه به نفوذ كلام اخباريون در سده هاي گذشته و نيز تنوع كمتر مسائل شرعي در آن زمان، فقهاي اصولي با اغماض در مورد آن به بحث و گفتگو پرداخته اند.