تبيين تداوم مهمان‌پذيري از خانه ايراني تا آپارتمان معاصر

مهمان‌نوازي از صفات نيكو در فرهنگ ايراني اسلامي بوده‌است. در گذشته بستر كالبدي فضايي خانه‌هاي ايراني فرصت مناسبي براي پاسخگويي به اين نياز اجتماعي فراهم مي‌كرد؛ امروزه، با توجه به عوامل گوناگوني چون كاهش توانايي اقتصادي مردم، تغيير شيوه زندگي و افزايش تراكم شهرها، كيفيت فضاهاي خانه دستخوش تغييراتي شده‌است؛ ازجمله مي‌توان شاهد اين بود كه كيفيت فضاهاي خانه براي پذيرش ميهمان كاهش يافته‌است. هدف اين پژوهش تبيين چگونگي تداوم مهمان‌پذيري در واحدهاي آپارتماني امروز، بدون تكرار كالبدي فضايي خانه ايراني است؛ و سؤال اصلي اين پژوهش اين است كه با تغيير سبك زندگي كدام ويژگي‌هاي كالبدي، رفتاري و معنايي مي‌تواند در مسكن آپارتماني امروز براي تداوم فرهنگ مهمان‌نوازي حفظ شود؟ فرضيه پژوهش مبتني بر اين است كه با وجود محدوديت‌هاي كالبدي فضايي معماري معاصر مي‌توان با تطبيق معيارهاي ادراكي معنايي و عملكردي رفتاري خانه‌هاي سنتي با كالبد آپارتمان‌هاي معاصر، ظرفيت مهمان‌پذيري را در آن‌ها ايجاد نمود. روش تحقيق استدلال منطقي و رويه آن مطالعه مقايسه‌اي نمونه‌هاي مسكن سنتي و متداول امروز است. براي نيل به اين هدف 12 نمونه از خانه‌هاي ايراني از زمان پيش از قاجار تا مسكن آپارتماني معاصر انتخاب شده و با تحليل اين نمونه‌ها دستيابي به نتايج پژوهش محقق شده‌است. در چارچوب نظري اين پژوهش مهمان‌پذيري با سه معيار ادراكي معنايي، عملكردي رفتاري و كالبدي محيطي در سه لايه استقبال بدرقه، استقرار و پذيرايي (خدمات) تحليل شده‌است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه مي‌توان با ايجاد سلسله‌مراتب فضا و طراحي مناسب قلمروها، زمينه مهمان‌پذيري و تداوم آن را در خانه معاصر فراهم كرد. آن‌چه بيش از همه مسكن سنتي را براي مهمان‌پذيري مناسب مي‌كرده عدم تداخل قلمروهاي خصوصي و عمومي (مفهوم خلوت) و همپوشاني قلمروهاي عمومي و نيمه عمومي (مفهوم انعطاف پذيري) در مواقع لزوم بوده‌است. تأثير ثانويه تحقق كالبدي فضايي مهمان‌پذيري، پاسخ به فرض اوليه تحقيق در خصوص ارزش‌هاي نهفته در ارتباط خانواده با ديگران در محيط صميمي خانه است.