تحولِ هويت روشنفكري و تأثير آن در سر كار آمدن رضاخان

برآمدن رضاخان در سپهر سياست ايران، وجوه مختلفي داشت. وي فرزند زمانه‌اي پرآشوب بود كه پس از مشروطه به وجود آمده بود. يكي از مهم‌ترين گروه‌هايي كه در برآمدنِ او نقش كليدي را به عهده داشتند، روشنفكران سال‌هاي پاياني قاجار بودند. عدم موفقيت نهضت مشروطه در ايجاد حكومت متجدد، متمركز و قانونمند و دخالت قدرتهاي بزرگ روس و انگلستان در امور داخلي ايران، همراه با تحولات بين‌المللي و وقوع جنگ جهاني اول و اشغال ايران، روشنفكران را بر آن داشت تا از نظر هويتي به ‌دنبال پيدا كردن «ابرمرد»ي باشند كه بتواند با به كار بستن «زور» و ايجاد حكومتي مقتدر، ضمن بازگرداندن يكپارچگي كشور آن را به دروازه‌هاي دنياي مدرن برساند. روشنفكران اين دوره عليرغم شباهت‌هاي فراواني كه با نسل اوّل روشنفكري ايران داشتند، داراي يك تفاوت عمده بودند. نسل اوّل روشنفكري ايران بيش از هر چيز هويت متجددانه خود را در «قانون‌خواهي» مي‌ديد كه ثمره آن مشروطه شد و روشنفكران نسل دوم هويت خود را در «استبداد منور» مي‌ديدند كه ثمره آن برآمدن رضاخان و نهايتاً پادشاهي او بود. مقاله حاضر با استفاده از مباني نظري جامعه‌شناسي شناخت (رابطه متقابل بين انديشه و ساختار جامعه) و به روش توصيفي ـ تحليلي صورت پذيرفته و ضمن توجه به هويت قانون‌خواهانه نسل اوّل، تحول آن را با توجه به گفتار برخي از مهم‌ترين روشنفكران نسل دوم، مورد بررسي قرار مي دهد.