گونه‌شناسي يا مركزشناسي؟ (رويكردي نو در خوانش آثار معماري مبتني‌بر انسان‌شناسي اسلامي)

Typology or Centralism? (A New Approach to Reading Architectural Works Based on Islamic Anthropology)

خوانش آثار معماري، بدون توجه به انسان‌شناسي مكاتب آن‌ها، سبب شده است كه مفاهيم پايه در پژوهش‌هاي غربي زيربنايي براي پژوهش‌هاي معماري اسلامي باشند. يكي از اين مفاهيم پايه گونه‌شناسي است كه با مبناي انسان‌شناختي تكاملي، الگوي شكلي پايه و متغير را عامل تكامل آثار توصيف مي‌كند و اين درحالي است كه مبدأ تكامل در انسان و معماري بايد ثابت باشد تا خود تكامل معنا پيدا كند؛ ازاين‌رو، اسلام اين مبدأ تكامل را فطرت ناميده است كه فصل مميز انسان‌شناسي تكاملي و اسلامي است. بر اين اساس، پژوهش حاضر با روش توصيفي‌ـ‌تحليلي و اكتشافي به شناخت فطرت پرداخته و با كشف مفهوم مركز از بطن معنايي آن، سعي داشته است مدل جديدي از خوانش آثار معماري (به‌عنوان ظرف زندگي انسان) را توليد كند. در اين راستا، مفهوم نظام مركزي به‌عنوان الگوي پايه به‌جاي مفهوم گونه، مبدأ تكامل آثار در تمام ساحت‌هاي آن است و با ايجاد نظام صوري، وحدت بين آثار معماري در زمان توجيه مي‌شود. در حالت كلي، مدل مركزشناسي قادر خواهد بود بسياري از مشكلات بي‌معياري و يا معيار صرفاً شكلي و تناقض‌هاي معنا و كالبد در مدل گونه‌شناسي را مرتفع كند.

Reading architectural works regardless of the anthropology of their schools has caused the basic concepts in Western research to be the basis for Islamic architectural research. One of these basic concepts is typology, which, based on evolutionary anthropology, describes the basic and variable form pattern as the cause of the evolution of works, while the origin of evolution in man and architecture must be constant for evolution to find meaning. Therefore, Islam has called this source of evolution nature, which is the distinguishing chapter of evolutionary and Islamic anthropology. Therefore, the present study has studied nature by descriptive-analytical and exploratory methods and by discovering the concept of the center from its semantic heart, has tried to produce a new model of reading architectural works (as a container of human life). In this regard, the concept of the central system as a basic model instead of the concept of species is the source of the evolution of works in all its areas and by creating a formal system, the unity between architectural works in time is justified. In general, the central model will be able to solve many non-standard problems or purely formal criteria and contradictions of meaning and body in the typological model.