بررسي تأسيس و زوال حكومت‌ محلي آل ‌شُمله (550-591ق) در خوزستان عصر سلجوقي

دورۀ سلجوقي عصر تأسيس و تثبيت حكومت هاي محلي در ايالت هاي مهم ايران بود. خوزستان نيز در آن دوره يكي از ايالت هاي مهم ايران (از نظر سياسي و اقتصادي) بود؛ به‌طوري كه به «جامه خانه سلجوقيان» مشهور بود. پژوهش دربارۀ تاريخ خوزستان در عصر سلجوقي، به دليل عدم وجود منابع مستقل دشوار است. مسئلۀ پژوهش حاضر بررسي عوامل تأسيس و همچنين زوال زودهنگام حكومت محلي آل شُمله در خوزستان عصر سلجوقي است. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه در نيمۀ قرن ششم قمري با آشكار شدن علائم ضعف و انحطاط كامل سلجوقيان، زمينه براي تشكيل دولت هاي محلي در ايالت هاي مهم و مستعد ايران –از جمله خوزستان فراهم شد. در آن زمان يكي از امراي دربار سلجوقي به نام  «امير شُملِه تركماني» از آشفتگي هاي سياسي بعد از وفات سلطان مسعود سلجوقي (529-547ق) استفاده كرد. او بر خوزستان مسلط و باني يك حكومت محلي در اين منطقه شد. رابطۀ امير شمله و دربار سلجوقي در ابتدا خصمانه بود، اما وي بعد از تثبيت حكومت خويش در خوزستان، با برعهده گرفتن سرپرستي يك شاهزادۀ سلجوقي (مقام اتابكي)، درصدد كسب رضايت دربار سلجوقي برآمد. بدين ترتيب، حكومت خود بر خوزستان را مشروع جلوه داد. جانشينان وي نيز از همين مقام مشروعيت بخش براي تداوم حكومت خويش بهره بردند. حكومت محلي آل شمله برخلاف حكومت هاي محلي معاصرش، چندان دوام نياورد و مقارن با سقوط سلجوقيان فرو پاشيد. از عوامل اساسي اين سقوط زودهنگام مي توان به مواردي چون عدم ايجاد مباني مشروعيت مستقل از سلجوقيان، عدم محبوبيت مردمي، اختلافات درون‌دودماني و احياي قدرت سياسي خلافت عباسي در زمان خليفه الناصر (575-622ق) اشاره كرد.