غايت در فلسفه اخلاق؛ منظري قرآني

غايت در اخلاق از مهم‌ترين موضوعاتي است كه در اخلاق هنجاري و فرا اخلاق بررسي مي‌شود. اين مقاله با تكيه بر مباحث فلسفۀ اخلاق غربي و آيات قرآن كريم، از رهگذر مفهوم‌شناسي غايت و مباحثي نظير تعدد يا وحدت غايت و تفاوت غايت در نظريه‌هاي هنجاري، به بررسي رابطۀ غايات متعدد و مختلف دست يازيده و در نهايت، غايتِ مورد اشاره قرآن كريم را تحليل كرده و شاخصه‌هاي آن را بر‌شمرده است. به نظر مي‌رسد كه در فلسفۀ اخلاقِ غرب نظام رتبي بين مصاديق غايات به «لذت» ختم مي‌شود، اما در ادبيات قرآني، از آنچه در فلسفۀ اخلاق غرب، «غايت» خوانده مي‌شود، با واژه‌هايي چون «فلاح» و «فوز» تعبير شده است. با توجه به معناشناسي فلاح و فوز، «فلاح» مقدمۀ فوز است كه از نظر رتبي، بالاترين وآخرين غايتِ قرآني قلمداد مي‌شود. فلاح، جنبۀ رهايي و خلاصي از شُرور دارد و در مقام ارائه راهكار براي رسيدن به نتيجه مطلوب است، اما فوز همان نتيجه مطلوبي است كه در پي فلاح مي‌آيد و رهايي از عذاب، نائل شدن به رحمت الهي و بهره‌مندي از نعمت‌هاي جاودانۀ بهشتي و خلود در آن را همراه دارد و بالاترين مصداقِ فوز رسيدن به مقام «رضوان الهي» است. البته، نبايد از نظر دور داشت كه مي‌توان تحليلي غير غايت‌گرايانه از مباحث قرآني نيز ارائه كرد.

غايت در اخلاق از مهم‌ترين موضوعاتي است كه در اخلاق هنجاري و فرا اخلاق بررسي مي‌شود. اين مقاله با تكيه بر مباحث فلسفۀ اخلاق غربي و آيات قرآن كريم، از رهگذر مفهوم‌شناسي غايت و مباحثي نظير تعدد يا وحدت غايت و تفاوت غايت در نظريه‌هاي هنجاري، به بررسي رابطۀ غايات متعدد و مختلف دست يازيده و در نهايت، غايتِ مورد اشاره قرآن كريم را تحليل كرده و شاخصه‌هاي آن را بر‌شمرده است. به نظر مي‌رسد كه در فلسفۀ اخلاقِ غرب نظام رتبي بين مصاديق غايات به «لذت» ختم مي‌شود، اما در ادبيات قرآني، از آنچه در فلسفۀ اخلاق غرب، «غايت» خوانده مي‌شود، با واژه‌هايي چون «فلاح» و «فوز» تعبير شده است. با توجه به معناشناسي فلاح و فوز، «فلاح» مقدمۀ فوز است كه از نظر رتبي، بالاترين وآخرين غايتِ قرآني قلمداد مي‌شود. فلاح، جنبۀ رهايي و خلاصي از شُرور دارد و در مقام ارائه راهكار براي رسيدن به نتيجه مطلوب است، اما فوز همان نتيجه مطلوبي است كه در پي فلاح مي‌آيد و رهايي از عذاب، نائل شدن به رحمت الهي و بهره‌مندي از نعمت‌هاي جاودانۀ بهشتي و خلود در آن را همراه دارد و بالاترين مصداقِ فوز رسيدن به مقام «رضوان الهي» است. البته، نبايد از نظر دور داشت كه مي‌توان تحليلي غير غايت‌گرايانه از مباحث قرآني نيز ارائه كرد.