بازخواني نظريهٔ متافيزيكي رابرت آدامز در باب ارزش و مقايسهٔ آن با آموزهٔ تشكيك وجود ملاصدرا

رابرت مري هيو آدامز - فيلسوف اخلاق معاصر - نظريه‌اي وجودشناختي دربارهٔ خوبي ارائه كرده كه به «نظريهٔ شباهت با خدا» شناخته مي‌شود. خوبي ‌‌‌‌‌‌مدِّ نظر آدامز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، نوعي خوبيِ ذاتي است كه از آن به «علوّ»‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، تعبير مي‌كند. با اين حال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، حوزهٔ نظريه‌‌پردازي آدامز هم خوبي اخلاقي و به تعبير او «علوّ اخلاقي» را شامل مي‌شود و هم آن دسته از خوبي‌هاي ذاتي ‌‌غير مرتبط با اخلاق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، مانند خوبي‌هاي زيبايي‌شناختي را دربر مي‌گيرد. به اعتقاد آدامز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، خداوند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، خوبِ برتر و مصداق تام و كاملِ خوبي است و خوبي امور ديگر ناشي از شباهت آنها با خداوند است. بنا براين‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، «خوبي» يا به تعبيرآدامز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، «عالي ‌بودنِ» هر چيزي بستگي به شباهت آن با خداوند دارد. حكمت صدرايي - بر اساس آموزهٔ تشكيك وجود - بالاترين مرتبهٔ وجود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، يعني ذات حق را داراي بالاترين خير مي‌داند و خير بودن مراتب ديگر را به ميزان نزديكي‌شان به ذات خداوند ارزيابي مي‌كند. آدامز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، گر چه تبييني الهياتي براي غايت اخلاقْ ارائه مي‌دهد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، اما نظريهٔ او در پاسخ به مبناي بنيادين‌ ‌‌غير الهياتي در اخلاق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، براي رهايي از اِشكال خودسرانگي‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، ناكام مانده است. در اين مقاله، ضمن مقايسهٔ «نظريهٔ متافيزيكي آدامز» در باب ارزش با «نظريهٔ مراتب وجود» در فلسفهٔ صدرايي، تلاش مي‌كنيم برخي نواقص اين نظريه را بر اساس تفكر موجود در فلسفۀ اسلامي برطرف سازيم.

Robert Merrihew Adams‒the contemporary moral philosopher‒has offered an ontological theory of goodness known as the “theory of resemblance.” By “goodness” he means to refer to a kind of intrinsic goodness which he calls “excellence.” Nevertheless, Adams’s theory includes both moral goodness (in his own terms, “moral excellence”) and the intrinsic goodness which is irrelevant to morality, such as aesthetic goodness. In his view, God is the highest good and the most perfect instance of goodness, and the goodness of other things arises from their resemblance to God. On this account, “goodness,” or in Adams’s words, “excellence” of something depends on its resemblance to God. Ṣadrā’s philosophy introduces the theory of existential gradation (tashkīk) to establish the highest degree of goodness for the highest degree of existence‒that is, God. In his view, other degrees of existence count as good to the extent of their closeness to God’s essence. Although Adams provides a theological account of the moral end, in response to the fundamental non-theological ground of morality, his theory has failed to evade the problem of arbitrariness. In this paper, I compare Adams’s resemblance theory with the theory of existential gradation in Ṣadrāean philosophy, and then improve some flaws of the resemblance theory in terms of the Islamic philosophical account.