تأثير احياي پوشش گياهي بر مؤلفه‌هاي مورفومتري نبكا و نقش آن در تثبيت شن‌هاي روان منطقه‌ نيمروز سيستان

پوشش گياهي نقش بسزايي در تعيين ديناميك و مورفولوژي تپه‌هاي ماسه‌اي در محيط‌هاي بياباني دارد. وجود پوشش گياهي در سطح زمين با حفاظت از سطح خاك و تأثير بر شرايط حمل‌ونقل رسوبات حمل‌شده با باد موجب ايجاد چشم‌انداز بادي طي واكنشي طبيعي با ايجاد پديده‌ نبكا در مناطق بياباني مي‌شود؛ اين فرايند براي خنثي‌كردن تنش فرسايش بادي در اين مناطق به وقوع مي‌پيوندد. هدف از اجراي پژوهش حاضر، بررسي تأثير احياي پوشش گياهي بر مؤلفه‌هاي مورفومتري نبكا و نقش آن در تثبيت شن‌هاي روان سيستان است. به اين منظور پس از اجراي طرح پخش سيلاب و جنگل‌كاري در منطقه‌ نيمروز سيستان طي سال ۱۳۸۲، با احياي پوشش گياهي در عرصه، براساس روش تك‌بعدي و با استقرار ۵ ترانسكت خطي به طول ۵۰ متر به‌طور تصادفي، پارامترهايي همچون ارتفاع، قطر قاعده، حجم نبكا، قطر تاج پوشش، ارتفاع گياه، دامنه‌ رو به باد و دامنه‌ پشت به باد در 45 نبكا مربوط به گونه‌ گز (Tamarix) در بازه‌هاي زماني مختلف طي دوره‌اي 16ساله اندازه‌گيري شد. با اندازه‌گيري ويژگي‌هاي مورفومتري نبكاها، همبستگي مؤلفه‌هاي مورفومتري براساس آناليز همبستگي و تحليل رگرسيون چندمتغيره بررسي شد. در بررسي همبستگي معيارها، يافته‌ها نشان داد عوامل پوشش گياهي با مؤلفه‌هاي مورفومتري نبكاها همبستگي معنا‌داري دارد. نتايج حاصل از تحليل رگرسيون چندگانه نيز مبين توجيه ۹/ ۹۲درصدي تغييرات حجم نبكاها با مؤلفه‌ مساحت تاج پوشش گياهي است. در بررسي رسوبات تثبيت‌شده در نبكاها نيز يافته‌ها حاكي است با رشد پوشش گياهي، حجم نبكاها به‌طور ميانگين از ۵۳ /۰ به ۶۹/ ۱۵ مترمكعب افزايش يافته كه پيرو آن، ميزان رسوب نيز از ۹۷/ ۱۸۴ به ۷۹/ ۸۷۹ تن افزايش يافته است. مقايسه‌ آماري داده‌هاي اندازه‌گيري‌شده نشان داد اختلاف معنا‌داري بين ميانگين مقدار رسوب تثبيت‌شده (در سطح يك درصد) در نبكاها وجود دارد. با توجه به نتايج به‌دست‌آمده، احياي پوشش گياهي با پخش سيلاب و جنگل‌كاري در مكان‌هاي مناسب، راهكار كارآمدي براي تثبيت شن‌هاي روان در منطقه‌ پژوهش است.