گفتمان‌كاوي آثار عاشورايي دكتر محمد‌ابراهيم آيتي

Discourse Study of Works on Ashura by Dr. Mohammad Ebrahim Ayati

واقعه كربلا يكي از رخدادهاي مهم و تأثيرگذار تاريخ اسلام به شمار مي‌آيد كه از سده اول هجري تاكنون، آثار گوناگوني پيرامون آن پديد آمده است. گزارش‌گران واقعه كربلا در پردازش چرايي و چگونگي حادثه، شرح احوال ياران امام حسين7، شرح احوال ديگر كنش‌گران آن و ابعاد واقعه عاشورا، رويكردهاي گوناگوني اتخاذ كرده‌اند. بررسي آثار عاشورانگاران و عاشوراپژوهان از اين منظر، يكي از بايسته‌هاي پژوهش در دوران كنوني است. در ميان گزارش‌هاي واقعه عاشورا در دوران معاصر، آثار عاشورايي محمد‌ابراهيم آيتي (د. 1343) به دليل توجه ويژه به تحريفات عاشورا از ابعاد گوناگون، شايسته توجه و بررسي است. مقاله پيش رو با واكاوي مضامين عاشورايي آثار آقاي آيتي به سنخ‌شناسي گفتمان‌هاي مطرح در آن مي‌پردازد. در اين روش، علاوه بر توجه بر عناصر زباني و بافت متن، شرايط و موقعيت اجتماعي و سياسي كه متن در آن توليد شده است، تحليل و ارزيابي مي‌گردد. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه از منظر سنخ‌شناختي نگرش‌هاي تاريخي، عاطفي، عرفاني و ماورايي در آثار عاشوراپژوهي نويسنده وجود دارد. هم‌چنين تأكيد بر بيان اسانيد، توجه به عناصر مقوم شكل‌گيري رخدادهاي تاريخي شامل زمان، مكان و افراد و تسلط بر انساب سبب شده است كه در آثار آيتي، گفتمان تاريخي به عنوان گفتمان مسلط مشاهده شود.

Karbala tragic event is considered as one of the significant and effective events in the history of Islam about which various works have been developed from the first century (A. H) to the present time. The reporters of Karbala have taken different approaches in regard with the why and how of event, the explanation of conditions of Imam Hossein ‘s followers and the other agents as well as the dimensions of Ashura event. The study of the works in regard with Ashura developed by the writers and researchers is considered as one of the necessities of research in the present time. Among the reports on Ashura in the contemporary era, the works by Ebrahim Ayati (1343) are worth to be investigated thanks to the special attention to the deviation of Ashura event from the diverse aspects. The present article investigates the themes of Ashura in Ayati’s works in order to typologically study the distinguished discourses. In this method, the social and political conditions in which the text has been developed along with the linguistic elements and context have been investigated. The findings of research illustrate that the historical, emotive and mystic approaches are observed in the works of the author. Furthermore, putting emphasis on the documents, considering the strong elements of developing the historical events including time, location, people and the domination on the kinship led to the observation of historical discourse as a dominated discourse in Ayati’s works.