دگرديسي مفهوم سعادت در فلسفه اسلامي از كندي تا خواجه نصير

The Transformation of the Concept of Eudemonia in Islamic Philosophy from Al- Kendi to Al- Tusi

در واكاوي پرسش از مصداق سعادت اخلاقي و با وفاداري به ظاهر الفاظ، پاسخي تقريبا يك‌دست در كلمات فلاسفه اسلامي بيان شده كه از تجميع سعادت دنيوي و اخروي، يا اصلاح توأمان نظام معاش و معاد حكايت مي‌كند. اما در خوانش تفصيلي‌تر، پرسش از ترجيح جانب دنيوي يا اخروي سعادت همچنان گشوده است. مطابق نتايج حاضر، از عصر كندي تا زكرياي رازي سعادت اخروي را در امتداد سعادت دنيوي مي‌يابيم. با ظهور فارابي و تا پيش از خواجه نصير جرياني حاكم مي‌شود كه در پي توازن سعادت دنيوي و اخروي است. در اخلاق ناصري نگرشي به بار مي‌نشيند كه سكونت دنيوي را به عنوان مقدمه جبري يا داروي شفاي اخروي تلقي مي‌كند و از پي آن مضمون سعادت دنيوي عملا متروك مي‌گردد. با اين حال از پي تغيير موازنه به سود سعادت اخروي، مسير تضعيف عمران اجتماعي به نفع سعادت فردي رواج مي‌يابد. تحليل انتقادي اين وضع هدف مقاله پيش‌روست.

An in-depth analysis of the literature aimed at defining the concept of Eudemonia in Islamic Philosophy shows an almost unanimous consensus among philosophers which tries to find a compromise between temporal (worldly) and eschatological (otherworldly) Eudemonia. However, the question of which side they slightly leant towards is always open to interpretation. The findings suggest that from Al- Kendi to Al- Rāzī otherworldly Eudemonia is subsequent to worldly Eudemonia. Al- Farabi’s theory, which tries to strike a balance between worldly and otherworldly Eudemonia, is the dominant line of thought up until Al-Tusi. But in Nasirian Ethics an alternative perspective emerges that tips the balance (scale) in favor of otherworldly Eudemonia and considers worldly Eudemonia as rental land which can be abandoned. As a consequence, the main challenge is that the social development is slowed diminished in favor of individual Eudemonia.