نقد گفتماني خوانش ابنعربي از آيات قرآن در اثبات فرضية «پايان‌پذيري عذاب»

Discourse Analysis of Ibn Arabi’s Interpretation of Quranic Verses in Proving the Hypothesis of the ‘End of Punishment’

ابن عربي در ارائة فرضية «پايان پذيري عذاب» با خوانشي متفاوت از آيات قرآن در پي باورپذيركردن فرضية خود و سازگاركردن آن با آيات قرآن است؛ اينكه او در اين خوانش عرفاني، از كدام سازوكارها و شگردهاي گفتماني بهره برده، مسئله اي است كه در اين مقاله با بررسي صورت بنديهاي گفتماني ابنعربي نشان داده ميشود. از بررسيها اين به دست آمد كه ابنعربي با بهره گيري از استراتژيهاي كلامي و صورت بنديهاي محتوايي و زباني جديد از آيات، در پي پيشبرد گفتمان حاكم بر خوانش عرفاني خود، يعني گفتمان «تساهل و تسامح» است. مهمترين شگردهاي ابنعربي در خوانش او از آيات قرآن مطابق با اين نظام گفتماني، عبارت است از: تقليل و انسداد معنايي مفاهيم و گزارهها و بازتوليد معنايي جديد براي آنها؛ برجسته سازي نشانه ها و گزارههاي سازوار و حاشيه راني نشانه ها و گزاره هاي ناسازگار با ديدگاه نويسنده؛ تك گويگي؛ وارونه سازي مفاهيم و آموزه ها و طبيعي سازي مدعيات نويسنده. بهره گيري ماهرانة ابنعربي از اين شگردها به ساختارشكني مفاهيم و نشانه ها، مسخ آموزه ها و ازهم گسيختگي پيوند ميان گزارهها و پاره گفتارها در گفتمان رقيب انجاميده و او توانسته است تاحد زيادي نظام گفتمان شريعتمدارانة رقيب را به چالش بكشد. هدف اين مقاله بازخواني و بررسي صورت بنديهاي گفتماني خوانش ابنعربي از آيات قرآن در ارائة فرضية پايان پذيري عذاب است كه با روش توصيفي ـ تحليلي به انجام رسيده است.

Ibn Arabi, in a different approach from the general commentators, denies the immortality of the torment of the Hereafter and considers it finite. The present study seeks to address what mechanisms and discourse techniques he used in his reading of the verses of the Holy Qur'an to make his hypothesis believable and compatible with the verses as well as examining his method and the validity of his citations based on discourse critique. The study was done using a descriptive-analytical method and a discourse approach. The results of the study showed that Ibn Arabi, using theological strategies and discourse techniques in his different readings of verses with new content and language formulations of the teachings related to the immortality of torment in the Holy Qur'an, seeks to promote the discourse of ‘religious tolerance’ and to weaken the discourse of ‘intensification of religious discipline’. The most important tricks of Ibn Arabi in his reading of Quranic verses in accordance with this discourse system are: reducing and blocking the meaning of concepts and propositions, reproducing new meanings for them, highlighting the signs and consistent and marginal propositions incompatible with the author’s point of view, using monologues, inversing concepts and teachings, and naturalizing the author’s claims. It was also found that Ibn Arabi's skillful use of such tricks has led to the deconstruction of concepts and signs, the distortion of teachings, and the breaking of the bond between propositions and fragmentary discourses in a rival discourse so that he can read his preferred reading.