كليدواژه :
حياط مركزي , سرا , بازار تاريخي تبريز , كهن الگو , گونه‌شناسي
چكيده فارسي :
بازار، فضايي با الگوي كهن است كه در تمدن‌هاي گوناگون، به‌ويژه ميان ايرانيان از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. كاروان‌سراهاي درون‌شـهري، محـل مبـادلات كالاهـاي تجـاري و نيـز مكانـي امـن بـراي اقامـت مسـافران و تجـار بـوده اسـت. ايـن كاروان‌سراها، عمدتاً در جنـب بـازار و مرتبـط بـا بازارهـا بوده‌انـد. حياط مركزي در معماري ايراني الگويي كهن است كه در دوره‌هاي مختلف و مناطق گوناگون ايران‌زمين به اشكال متنوع قابل‌ملاحظه است. اين كهن‌الگو با برخورداري از ويژگي‌هاي اصيل و پايه‌اي، همچون مركزيت، وحدت و كثرت، فضايي مناسب براي عملكردهاي مورد نياز فراهم مي‌آورده است. چنانچه در گذشته سراي بازار مكاني براي استقرار كاروان‌هاي تجاري و عرضه و مبادله كالاها بوده و در دوره معاصر نيز كاركردهاي متنوعي را دارد كه در ابعاد مختلف نيازمند بازشناسي است؛ بنابراين اين پژوهش با هدف بازشناسي سرا به‌عنوان الگويي اصيل در معماري ايراني به‌ويژه در ساختار بازار تاريخي ايراني است كه در مطالعه ميداني بر سراهاي بازار تاريخي تبريز متمركز مي‌شود. پژوهش حاضر كمي-كيفي بوده و با روش پژوهش تحليلي، اسنادي و استدلال منطقي و نيز شيوه‌هاي مطالعه كتابخانه‌اي و اسنادي و پيمايش ميداني انجام شده است. نتايج پژوهش بيانگر آن است كه شاخصه‌هاي بنيادي سراي بازار شامل مركزيت، درون‌گرايي، انسجام و وحدت، شكل هندسي مربع يا مستطيل، انعطاف‌پذيري عملكردي و سرزندگي است و مهم‌ترين معيارهاي گونه‌شناسي در ابعاد كالبدي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و زيست‌محيطي شامل شكل، مساحت، موقعيت، راستا، عمده‌فروشي و خرده‌فروشي، نوع فعاليت و پوشش گياهي هستند. در بازار تاريخي تبريز طيف متنوعي از سراها از لحاظ كالبدي و اقتصادي به‌عنوان حياط‌هاي اختصاصي و عمومي براي فعاليت‌هاي گوناگون تجاري، توليدي، انباري، برگزاري رويدادهايي با مناظر گوناگون از گذشته تاكنون مورد استفاده بوده‌اند.
چكيده لاتين :
Iranian Bazaar is an ancient space pattern that has a special importance in
different civilizations, especially among Iranians. Urban Caravansaries are
the space for the exchange of commercial goods and the need for a safe place
to stay for traders and passengers, mainly in the vicinity of Bazaars for
Caravans and people. The central courtyard is a fundamental pattern in Iranian
architecture that has been in different forms in various periods and regions of
Iran. This archetype, with its basic characteristics such as centrality, unity and
plurality, vitality, provides a suitable space for the functions required. The
Iranian Bazaar’ Serai has been a place for the presence of caravans, supply
and exchange of goods. These spaces have a variety of functions that require
different aspects of recognition in the contemporary era. Therefore, the aim
of this paper is definition the Serai as a fundamental pattern in Iranian
architecture, especially in the structure of the Iranian Bazaars, with emphasis
on Tabriz's historical bazaar Serai. The research has a qualitative-quantitative
approach, and was conducted using analytical, typological and logical
reasoning research methods, field survey, typological and documentary study
techniques. The research results showed that the basic characteristics of the
Bazaars include centrality, cohesion and unity, square or rectangular
geometry, functional flexibility, vitality, and the most important typological
criteria in physical, economic, social cultural and environmental dimensions.
Also, the typological criteria are shape, area, location, wholesaler and retailer,
type of activity and vegetation. In the Tabriz historical Bazaar, a variety of
physical and economic types have been used as public and specialty yards for
various commercial, manufacturing, warehousing, and landscaping events
from the past.
