بررسي «غنازدايي كيفي و كمّي» واژگان قرآن كريم در ترجمه‌هاي كهن؛ مطالعۀ موردي ترجمۀ سورآبادي

Studying "Qualitative and Quantitative Impoverishment" of Quran’s Words in Archaic Translations (Case Study: Sur Abadi Translation)

قرآن كريم، حامل پيام وحي براي تمام بشريت بوده و «ذكرٌ للعالمين» بودن آن، ترجمۀ اين كتاب مقدس به زبان‌هاي مختلف دنيا را به ضرورتي اجتناب‌ناپذير تبديل كرده است. اين كتاب مقدس پس از مخالفت‌ برخي عالمان ديني، سرانجام در نيمه‌هاي قرن چهارم با فتواي جمعي از علماي ماوراءالنهر به فارسي ترجمه شد. يكي از نمونه‌هاي نخستين ترجمۀ اين كتاب به زبان فارسي، تفسير سورآبادي (سده پنجم هجري) است. با توجه به اينكه زبان فارسي در دورۀ مذكور، دوران تجديد حيات خود را سپري مي‌كند و به‌ تدريج از سيطرۀ زبان عربي رهايي مي‌يابد، جستار حاضر درصدد است با تكيه بر نظريه «ريخت‌شكنانه» آنتوان برمن، ظرفيت‌هاي اين زبان نوپا و راهبردهاي سورآبادي را در برگردان عبارات و كلماتي كه در زبان قرآن كانوني‌اند يا از تنوع لفظي برخوردارند، در دو محور «تضعيف كيفي و غنازدايي كميِ» اين نظريه بررسي كند. اين جستار با استفاده از روش توصيفي‌تحليلي و به‌صورت نقد تطبيقي انجام شده است. نتايج تحقيق نشان مي‌دهند دغدغه‌مندي سورآبادي در استفاده از واژگان سره فارسي، او را بر آن داشت تا واژگان كانوني مثل: التقوي، الجهاد، الإيمان، العزيز، الحكيم و ... را با برابرنهاده‌هايي جايگزين كند كه نمي‌توانند بار غنايي - كيفي واژگان قرآني را با خود حمل كنند. در محور تضعيف كمّي نيز ضعف زبان فارسي يا محدودبودن دايرۀ ‌واژگاني مترجم، سبب مي‌شود زنجيره‌اي از دال‌هاي عربي با تنوع لفظي بسيار، با يك يا دو لفظ فارسي جايگزين شوند و نوعي غنازاديي كمّي و تقليل تنوع لفظي در ترجمۀ سورآبادي صورت پذيرد.

Holly Quran has the revelation message for all humanity. Being “Zekro lil-'Aalamiyn” makes it inevitable to translate the holly book to different languages. Eventually, this holly book was translated to Farsi against the objection of some religious scholars by a collective fatwa of the 4th century Transoxiana’s scholars. One of prototype of Quran’s Farsi translation is Sur abadi Interpretation (Fifth Hijri century). As Farsi paving the way in its regeneration era and gradually overcoming the dominance of Arabic language in this period of time, this research sought to study the capabilities of new-coming language and Sur abadi strategies in translating clauses and terms which are central in Quran language or dealing with diversity of terms in two axes: qualitative impoverishment and quantitative impoverishment according to Antoine Berman’s theory of “deforming tendency”. This is a descriptive-analytical research carried out through a comparative critique. The results of the research showed that Sur abadi’s concern in using simple and pure Farsi words made him pick some equivalents for words such as Al-taqwa, Al-jihad, Al-iman, Al-aziz, Al-hakim, and etc. that cannot convey lyrical and quality of Quran words. As for quantitative impoverishment, the weakness of Persian language or poor vocabulary of interpreters has caused a condition in which a set of Arabic synonym words with high literal diversity were translated into one or two Farsi words and it can be said that quantitative impoverishment and reduction in words diversity have occurred in Sur abadi interpretation.