دين و تصوير: تحليل تصويري سه دهه از برنامه تلويزيوني «درسهايي از قرآن»

Religion and image: Three decades of visual analysis of the TV show "Lessons from the Qur@n"

يكي از دغدغه هاي حوزه دين و رسانه، پرسش از نسبت دينِ مبتني بر «كلام»، با «تصوير» و «رسانه تصويري» است. در اين مقاله ضمن مروري بر ادبيات نظري، از ميان برنامه‌هاي ديني تلويزيون، برنامه «درسهايي از قرآن» كه توسط آقاي قرائتي حدود 40 سال هر هفته از تلويزيون پخش گرديده، مدنظر قرار گرفت و به دنبال پاسخ به اين سؤال بود كه تصاوير ديني اين برنامه، چه تحولاتي را در طي اين سالها پيموده است؟ و آيا استفاده از تصوير تلويزيوني، منجر به ارائه بهتر «دين» شده است؟ روش تحقيق در اين پژوهش، «نشانه شناسي» است كه با 5 آيتم «لباس، سن و جنسيت»، «ارتباطات غيركلامي»، «تركيبهاي تصويري»، «حركت» و «رنگ و نور»، تصاوير اين برنامه مورد ارزيابي قرار گرفت. روش انتخاب نمونه به صورت تصادفي و انتخاب 10 برنامه در فاصله سالهاي 1358 تا 1388 است. نشانه شناسي تصاوير حاكي از آن است كه اين برنامه به تدريج اولاً در جايگاه دين حكومتي قرار گرفته، ثانياً ارتباطات يكسويه و عمودي گشته و ثالثاً با تمركز بر تيپ مذهبيِ حاضرانِ در برنامه، تنوع فرهنگي جامعه را ناديده گرفته است .در نتيجه «تصوير» در اين برنامه، به دليل عدم رعايت شاخصهاي ارتباطاتي صحيح، نتوانسته مددرسان ارائه درست «دين» گردد.

One of the concerns of religion and media domain is the question of the relation between religion basedOne of the concerns of religion and media domain is the question of the relation between religion based on discourse, image and visual media. In this article while reviewing the theoretical literature among religious programs ‘Lesson form the Quran’ by Hojjatul-Islam Qarati which is broadcast about 40 years was reviewed and sought to respond this question ‘what changes have the religious images undergone during these years and has it leaded to better presentation of the religion? The methodology of this study is semiotic which was accessed by emphasizing 5 items:’ Clothing, age and sex’, ‘non-verbal communication’, ‘movement’ ‘color and light. Samples were selected randomly, 10 selected programs were selected within years 1972-2009. Semiotic implies that firstly these programs has been gradually were placed at the position of governmental religion, secondly communication has been one-sided and vertical and thirdly by focusing on the religious type of those who are present in the programs has ignored cultural diversity of the society.