تجزيه برهم‌كنش ژنوتيپ × محيط براي عملكرد دانه در ارقام و لاين‌هاي كلزاي زمستانه با استفاده از روش چندمتغيره اثرات اصلي جمع‌پذير و برهم‌كنش ضرب‌پذير

بررسي ژنوتيپ‌هاي مختلف تحت شرايط محيطي متفاوت به به‌نژادگران در شناسايي ژنوتيپ‌هاي با عملكرد بالا و پايدار كمك مي‌كند. در اين راستا تعداد 13 لاين و رقم كلزاي زمستانه در شش ايستگاه‌ پژوهشي مناطق سرد و معتدل سرد كشور (اصفهان، همدان، كرج، كرمانشاه، خوي و زرقان) در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار به‌مدت دو سال زراعي مورد ارزيابي قرار گرفتند. به‌منظور تجزيه برهم‌كنش ژنوتيپ × محيط از روش چندمتغيره اثرات اصلي جمع‌پذير و برهم‌كنش ضرب‌پذير (AMMI) استفاده شد. نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه به‌ترتيب 50/26، 4/68 و 23/49 درصد از كل تغييرات مربوط به اثر محيط، اثر ژنوتيپ و برهم‌كنش ژنوتيپ × محيط بود. نتايج نشان داد كه پنج مؤلفه اصلي مدل AMMI معني‌دار بودند و 85/4 درصد از تغييرات برهم‌كنش ژنوتيپ × محيط را توجيه كردند. نمودار باي‌پلات ميانگين عملكرد دانه و اولين مؤلفه اصلي برهم‌كنش براي ژنوتيپ‌ها و محيط‌ها نشان داد كه ژنوتيپ G13 با عملكردي بيش از ميانگين و كمترين مقدار نقش در ايجاد برهم‌كنش از نظر اولين مؤلفه اصلي برهم‌كنش به‌عنوان ژنوتيپ پايدار و با عملكرد بالا شناخته شد. همچنين محيط‌هاي زرقان و خوي به‌دليل داشتن برهم‌كنش بالا، به‌عنوان ايده‌آل‌ترين محيط‌ها براي تمايز و جدا كردن ژنوتيپ‌هاي كلزاي زمستانه شناخته شدند. تجزيه خوشه‌اي محيط‌هاي مورد مطالعه را به سه گروه تفكيك كرد. قرار گرفتن هر دو سال آزمايش مكان‌هاي اصفهان، همدان و زرقان هر كدام در يك گروه نيز بيانگر قابليت پيش‌بيني و تكرارپذيري بالاتر اين مكان‌ها نسبت به ساير مكان‌ها است. در مجموع، ژنوتيپ G13 با داشتن ميانگين عملكرد دانه 4086/02 كيلوگرم در هكتار و پايداري عمومي بالا براي كشت در اقليم سرد و معتدل سرد كشور پيشنهاد مي‌شود.