ارزيابي شاخص‌هاي تحمل به خشكي در ژنوتيپ‌هاي گندم دوروم (.Triticum durum L)

تنش خشكي يكي از مخرب‌ترين تنش‌هاي محيطي است كه باعث كاهش بهره‌وري گندم در بسياري از نقاط جهان مي‌شود. به‌منظور بررسي شاخص‌هاي تحمل به خشكي، 23 ژنوتيپ گندم دوروم با منشأ ايراني و خارجي (ايكاردا) در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در دو شرايط تنش كمبود آب آخر فصل (ديم) و بدون تنش (آبياري تكميلي) در مزرعه تحقيقاتي پرديس كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه رازي در فصل زراعي 95-1394 مورد آزمايش قرار گرفتند. نتايج تجزيه واريانس مركب نشان‌دهنده اختلاف معني‌دار بين محيط‌ها (آبي و ديم) و ژنوتيپ‌ها از نظر عملكرد دانه بود. مقايسات گروهي نشان داد كه از نظر عملكرد در هر دو شرايط بين ژنوتيپ‌هاي ايراني (مقايسه 1)، اختلاف معني‌دار وجود داشت. همچنين بين ژنوتيپ‌هاي خارجي (مقايسه 2) و بين ژنوتيپ‌هاي ايراني و خارجي (مقايسه 3) تفاوت معني‌دار ديده شد. هشت شاخص كمي تحمل به خشكي شامل شاخص حساسيت به تنش (SSI)، شاخص تحمل (TOL)، ميانگين بهره‌وري (MP)، ميانگين هندسي بهره‌وري (GMP)، شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص عملكرد (YI)، شاخص پايداري عملكرد (YSI) و ميانگين هارمونيك (HAM) بر اساس عملكرد در شرايط تنش (Ys) و بدون تنش (Yp) محاسبه گرديد. همبستگي‌هاي مثبت و معني‌دار Ys و Yp با شاخص‌هاي MP، GMP، STI، YI و HAM نشان داد كه اين موارد مناسب‌ترين شاخص‌ها براي غربال كردن ژنوتيپ‌ها در شرايط تنش خشكي هستند. با انجام تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي با استفاده از اين شاخص‌ها، مؤلفه اول 71 درصد و مؤلفه دوم 28 درصد از كل تغييرات را توجيه كرد. تجزيه خوشه‌اي ژنوتيپ‌ها را به چهار گروه تقسيم كرد. بر مبناي كل تجزيه‌هاي انجام شده، ژنوتيپ‌‌ 18 به‌عنوان ژنوتيپ‌ برتر گندم دوروم در هر دو شرايط تنش و بدون تنش شناسايي شد كه تحمل بالايي به تنش خشكي دارد.