سفال زرّين فام قرون مياني اسلامي و مراكز توليدي آن در ايران

Lusterware in the medieval period of Islam and the manufacturing centers in Iran

يكي از گروه هاي مهم سفالين ايران در طول قرون مياني اسلامي كه با تكنيك نقاشي روي لعاب ساخته شده اند، سفالينه هاي معروف زرين فام هستند. با توجه به مطالعات باستان شناسي صورت گرفته مشخص شده است كه اين سفال ها در فاصله ي قرون 2-3 ه.ق. تا دوره قاجاريه توليد شده اند؛ ولي اوج ترقي آنها به قرون 6 تا 8 ه.ق. باز مي گردد. در مورد سفالينه هاي زرين فام قرون مياني اسلامي تاكنون پژوهش هاي زيادي منتشر شده كه عمدتا توسط پژوهش گران غربي صورت پذيرفته است. اين در حالي است كه طي ساليان اخير در بخش هايي از ايران كاوش هاي باستان شناسي صورت پذيرفته كه در آنها شواهدي از توليد سفال زرين فام طي اين قرون به دست آمده است؛ اما متاسفانه به دليل انتشارات محدود صورت گرفته، اطلاعات ما از اين كاوش ها بسيار مختصر است؛ هر چند كه همين شواهد مختصر نيز از اهميت ويژه اي برخوردارند. از اين روي هدف از انجام اين پژوهش بر اين امر استوار است كه ضمن بررسي تاريخچه ي سفال زرين فام در ايران با تاكيد بيشتر بر قرون مياني اسلامي، به بحث در مورد مراكز توليدي اين سفالينه ها پرداخته شود.

One of the most notable Iranian earthenware in the middle medieval period of Islam, which is crafted by painting on a layer of glaze, is lusterware. According to archaeological studies, lusterware was manufactured from 2nd-3rd centuries A.H until the Qajari era; But the golden age of lusterware dates back between 6th to 8th centuries A.H. Numerous studies were conducted on lusterware from the medieval period of Islam which are mostly accomplished by the western researchers. However, in recent years some clues of lusterware were found following the archaeological excavations in Iran; But unfortunately, we have few information due to the limited report publications. Nevertheless, the available information is very important. The main purpose of this article is to study the history of lusterware in Iran with emphasis on the medieval period of Islam and also to discuss the manufacturing centers in the country.