بررسي تنوع ريخت‌شناسي جمعيت‌هاي طبيعي گياه دارويي مورتلخ (Salvia mirzayanii)

Study on morphological variation of Salvia mirzayanii natural populations

گياه مورتلخ (Salvia mirzayanii) يكي از گونه ­هاي دارويي تيره نعناع مي ­باشد كه تنها در ايران به­ صورت خودرو رشد مي‌كند. در اين پژوهش، به ­منظور بررسي تنوع ژنتيكي برخي از جمعيت ­هاي طبيعي گياه دارويي مورتلخ با استفاده از نشانگرهاي ريخت­ شناسي، تعداد 132 تك­بوته متعلق به شش جمعيت از اين گياه در عرصه‌هاي منابع طبيعي استان­ هاي هرمزگان و فارس در مرحله گلدهي جمع ­آوري شدند. براي بررسي صفات ظاهري، 15 صفت مهم از نظر اصلاحي از قبيل ارتفاع گياه، طول و عرض برگ، وزن خشك، تعداد انشعاب از قاعده و تعداد برگ در گره بررسي شد. داده‌هاي شش جمعيت در قالب طرح آشيانه ­اي تجزيه واريانس شدند. تفاوت بين جمعيت‌ها، از نظر كليه صفات معني­ دار (0/01>P و 0/05>P) بود. شاخص­هاي تنوع ژنتيكي براي تخمين تنوع درون جمعيت شامل مارگالف، شانون- وينر و سيمپسون نشان داد كه هر شش جمعيت از تنوع درون جمعيتي بالايي برخوردار بودند. در تجزيه به عامل ­ها با استفاده از روش چرخش وريماكس، چهار عامل اصلي شناسايي شد كه اين چهار عامل 96/34 درصد از كل تغييرات موجود را بين 132 ژنوتيپ توجيه كردند. تجزيه خوشه‌اي به روش Ward، شش جمعيت را به چهار گروه مستقل تقسيم كرد؛ به­ طوري­كه دو جمعيت بستك و سيرمند در گروه يك، جمعيت ­هاي تنگ­زاغ و سرچاهان در گروه دو و دو جمعيت دق­فينو و خنج به ­ترتيب در گروه­ هاي سه و چهار قرار گرفتند. ارزيابي تنوع فنوتيپي موجود، مي ­تواند اطلاعات ارزشمندي را در مديريت ژرم ­پلاسم مورتلخ فراهم نمايد و در شناسايي جمعيت­ هاي مطلوب براي اهداف اصلاحي مختلف در اين گونه مفيد باشد.

Salvia mirzayanii Rech. F. & Esfand. is an endemic medicinal species to Iran belonging to the Lamiaceae family. In order to study the genetic diversity of some natural populations of S. mirzayanii using morphological markers, 132 individual plants belonging to the six populations were collected at the flowering stage in their natural habitat of Hormozgan and Fars provinces. To evaluate the morphological traits, 15 characteristics such as plant height, leaf length and width, plant dry weight, number of branches and number of leaves per node were investigated. Data belonging to the six populations were analyzed based on Nested ANOVA. There were significant differences among the populations in terms of all traits (P< 0.01, 0.05). Genetic diversity indices such as Margalef, Shannon-Weiner, and Simpson, revealed that all the six populations had high intra-population diversity. Using factor analysis based on verimax rotation method, four main factors were identified that explained 96.34% of the total variation among 132 genotypes. Based on Ward's cluster analysis, the six natural populations were divided into four independent groups. The two populations of Bastak and Sirmand were placed in cluster1, Tang-e-Zagh and Sarchahan populations were placed in cluster2, and two other populations of DaghFino and Khonj were placed in clusters 3 and 4, respectively. Evaluation of existing phenotypic diversity can provide valuable information in term of management of S. mirzayanii germplasm and can be useful in identifying suitable populations for breeding improve varieties of this species.