تعيين مهم‌ترين عوامل مؤثر بر توليد و انتقال رسوبات آبي معلق با استفاده از آزمون گاما و تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي

اﻣﺮوزه ﻓﺮﺳﺎﯾﺶﺧﺎك و انتقال رسوبات حاصل از فرسايش علاوه بر كاهش كميت و كيفيت منابع آب و خاك، مشكلات اقتصادي و اجتماعي زيادي را پديد آورده است. در اين پژوهش از آمار رسوب معلق 15 حوضه آبخيز با ميانگين مساحت 175.56 كيلومتر مربع، ميانگين ارتفاع 2089 متر از سطح دريا، ميانگين بارش ساليانه 262 ميلي‌متر و ميانگين دبي ساليانه 0.58 متر مكعب در ثانيه در محدوده‌ شهرستان‌هاي مشهد و نيشابور به منظور تعيين مهم‌ترين عوامل‌ مؤثر در توليد رسوب و انتقال آن، با استفاده از روش‌هاي تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي (PCA) و آزمون گاما (GT) استفاده شد. نتايج حاصل از روش اول نشان داد كه پنج مؤلفه اول بيش از 90 درصد تغييرات ايجاد شده را توجيه مي‌كنند، و مساحت حوضه و شيب ناخالص آبراهه اصلي از مؤلفه اول، ميانگين دبي ساليانه و ضريب پيچان‌رودي آبراهه اصلي از مؤلفه دوم و تراكم زهكشي آبراهه از مؤلفه سوم، مهم‌ترين عوامل مؤثر بر توليد رسوب معلق مي‌باشند. درصد حضور هر يك از 12 متغير مورد بررسي در ميان نود تركيب برتر براساس آزمون گاما نشان داد كه پنج پارامتر ميانگين دبي ساليانه، طول آبراهه اصلي، مساحت حوضه، ميانگين بارش ساليانه و درصد رخنمون سنگ‌هاي حساس به فرسايش با مجموع 63 درصد حضور در معادلات پيشنهادي به عنوان مهم‌ترين عوامل موثر بر توليد و انتقال رسوب معلق هستند. در نتيجه اگر هدف تهيه مدلي با بيشترين دقت برآورد رسوب معلق باشد، مدل 12 متغيره حاصل از آزمون گاما، و در صورتي‌كه هدف تهيه مدلي با كم‌ترين متغير ورودي باشد، مدل 5 متغيره حاصل از روش تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي به منظور برآورد رسوبات آبي معلق پيشنهاد مي‌گردد. علاوه بر اين، اگر هدف تهيه مدلي با كم‌ترين متغير ورودي و دسترسي و محاسبه راحت آن‌ها و برآورد اوليه رسوبات معلق باشد، مدل دو متغيره (بر اساس عوامل مساحت حوضه و شيب ناخالص آبراهه اصلي) حاصل از روش تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي پيشنهاد مي‌گردد.