اجتناب از اطلاعات: يك مرور نظام‌مند

هدف از اين پژوهش شناخت مفهوم اجتناب از اطلاعات از منظر خاستگاه، عوامل مؤثر، رفتارها، حوزه‌هاي كارشده و خلأ‌هاي پژوهش است. اين پژوهش با روش مرور نظام‌مند و با بهره‌گيري از چارچوب »كيچنهام و چارترز « انجام شد. با بررسي پايگاه‌هاي اطلاعاتي داخلي و خارجي و مطالعه چكيده مقاله‌هاي بازيابي‌شده با كليدواژه‌هاي مرتبط، 65 مقاله مرتبط شناسايي و پس از پالايش، 49 مقاله مرتبط بدون محدوديت بازه زماني بررسي شد. پس از مطالعه مقالات مرتبط با اجتناب از اطلاعات و با به‌كارگيري رويكرد تحليل محتوا، مطالب در چند مقوله موضوعي دسته‌بندي شد و با توجه به اهداف پژوهش به سؤالات پاسخ داده شد. يافته‌ها حاكي از آن بود كه خاستگاه اجتناب از اطلاعات را مي‌توان در نظريه‌هايي چون نظريه ناهماهنگي شناختي »فستينگر «، نظريه كاهش عدم قطعيت »گوديكونست « و در مدل‌هايي نظير مدل »جانسون « و مدل »ويلسون « جست‌وجو كرد. مهم‌ترين عوامل مؤثر در اجتناب از اطلاعات را مي‌توان در دو دسته عوامل لذتي و راهبردي دسته‌بندي كرد. از جمله عوامل لذتي مي‌توان به ترجيح حل شانس‌آزمايي‌هاي چندگانه، بيزاري از خطر، ضرر و نااميدي، اضطراب، توجه، حسرت‌گريزي، حفظ خوش‌بيني، اجتناب از ناهماهنگي شناختي و سرمايه‌گذاري بر روي عقايد اشاره كرد. عوامل راهبردي نيز خود به دو دسته راهبردي درون‌فردي (اجتناب از تناقض پويا، مقاومت در برابر وسوسه، حفظ انگيزه، اجتناب از فرافكني تعصبات، سلب مسئوليت و ذخيره براي بعد) و راهبردي بين فردي (اجتناب از فاش كردن اطلاعات خود در برابر ديگران و يا دريافت اطلاعات از ديگران كه باعث ايجاد تغيير در نگرش شود) تقسيم مي‌شوند. سپس، رفتارهاي اجتناب از اطلاعات مطرح شده‌اند كه شامل اجتناب فيزيكي، بي‌توجهي، تفسير خوشايند اطلاعات، فراموش كردن و خودناتوان‌انگاري مي‌شوند. همچنين، بافت‌هايي كه تاكنون اجتناب از اطلاعات در آن‌ها مطرح شده شامل حوزه سلامت، اطلاعات خطر، رسانه‌هاي اجتماعي و خبري، روابط عاطفي و مصرف دخانيات بودند كه با استفاده از ابزارهاي رايج سنجش اجتناب از اطلاعات مانند پرسشنامه، مصاحبه، مدل‌سازي معادلات ساختاري، و مشاهده آزمايشگاهي بررسي شده‌اند. سرانجام اينكه مي‌توان از جمله خلأهاي مهم پژوهشي اين حوزه به نبودِ مدلي جامع براي اجتناب از اطلاعات كه پاسخگوي هر جامعه و هر مسئله‌اي باشد، و نياز به توجه بيشتر به اجتناب از اطلاعات در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسي اشاره كرد.