تأويلات خلع نعلين در شعر عارفانه

بسياري از مضامين قرآني كه به شعر فارسي راه يافته است، تنها دربردارندۀ ترجمان الفاظ و ظواهر قرآني نيست. شاعران عارف، معمولاً، دريافت تفسيري و گاه تأويلي مفسّران را نيز به جامۀ شعر درآورده‌اند. خطاب الهي ﴿فاخلع نعليك﴾ به حضرت موسيع در سورۀ طه، از تعابيري است كه توجّه بسياري از شاعران اهل طريقت را به خود جلب كرده است. آنان نيز همچون مفسّران عارف، برداشت‌هايي كاملاً عرفاني از اين آيه داشته و با تعابير گوناگون، همان انديشه‌ها را به گونه‌اي رساتر و تأثيرگذارتر بازتاب داده‌اند. در اين مقاله، پس از طرح مختصر داستان ديدار و  گفت‌وگوي موسيع با خداوند در وادي ايمن و ذكر پيشينۀ اين داستان، روابودن تأويل چنين عباراتي، از ديدگاه امام محمّد غزّالي بررسي شده است، آن‌گاه با ذكر نمونه‌هايي از سنايي، عطّار و مولوي، دريافت‌هاي شعري ايشان با انديشه‌هاي تأويلي ابوعبدالرّحمن سُلمي مقايسه شده است. در بخش ديگر اين مقاله، خواننده مي‌تواند برخي از مضمون‌يابي‌هاي شاعران پارسي‌گو را از اين تعبير قرآني مشاهده كند و در پايان، با تأويل ويژۀ ملّاصدراي شيرازي از «خلع نعلين» كه در يكي از مثنوي‌هاي خود آورده است، آشنا شود.