سنجش و مقايسه تطبيقي مفاهيم موثر بر شكل گيري تنوع كالبدي در خانه هاي قاجار و پهلوي شهر دزفول

Assessment and Comparative Study of Concepts Affecting the Formation of Physical Variety in Qajar and Pahlavi Houses in Dezful

شيوه سازماندهي فضا و نحوه بيان تنوع كالبدي به عنوان دو عامل شخصيت بخشي در گونه هاي مختلف معماري محسوب مي شوند. سنجش تغييرات در دو مولفه ياد شده؛ مي تواند ابزاري براي فهم و تبيين مفاهيم موثر بر شكل گيري كالبد معماري باشد. لذا تفاوت لحن شيوه هاي سنتي و مدرن را مي توان در سنجش اين دو مولفه، موثر دريافت. بررسي اين موضوع در شهرهايي با بافت تاريخي، داراي اهميت مي باشد. همچنين يكي از شهرهاي داراي بافت كهن و معاصر در ايران، دزفول مي باشد كه اين پژوهش در آن بستر به دنبال پاسخگويي به پرسشهاي مطرح شده است. اين پرسش ها عبارت اند از: شاخص هاي موثر در ايجاد تنوع كالبدي كدامند؟ روند شكل گيري كالبد معماري خانه هاي قاجار و پهلوي در دزفول، نشان دهنده تغيير در چه شاخص هايي از تنوع است؟ هدف پژوهش شناسايي عوامل موثر بر تنوع در خانه هاي مسكوني است كه با مقايسه تطبيقي ميان خانه هاي پهلوي و قاجار صورت مي گيرد. اين تحقيق با تكيه بر روش موردكاوي و پيمايش، به مقايسه تطبيقي شاخص هاي تنوع در خانه هاي پهلوي و قاجار پرداخته است. همچنين برپايه پيشينه تحقيق و روش ويكور، مدلي تهيه و بر اساس آن، گردآوري اطلاعات صورت گرفته است. جامعه نمونه شامل تمام خانه هاي به ثبت رسيده قاجار و پهلوي بوده كه به روش آنتروپي-شانون، وزندهي شده اند. نتايج نشان مي دهد كه مفهوم كالبد در خانه هاي قاجاري شامل تناسبات، نسبت حياط به بنا، شفافيت، روابط نوع عرصه، روابط فضا بر اساس عملكرد و انعطاف پذيري است. ازسويي ديگر تغييرات در كالبد معماري دوره پهلوي معطوف به تغيير در ابعاد حياط، تناسبات، سلسله مراتب دسترسي، كاهش حريم، كاربري فضاها، فرم هندسي و شيوه انعطاف پذيري شده است. مقايسه تطبيقي خانه هاي قاجار و پهلوي، نشان دهنده آن است كه شيوه بيان مفهوم تنوع كالبدي اين دو دوره، با يكديگر متفاوت بوده و خانه هاي پهلوي در برخي از معيارها با كاهش تنوع همراه بوده اند.

Spatial organization and physical diversity are considered two characterization factors in different architectural styles. Measuring changes in them can be considered a means for understanding and explaining the concepts affecting the formation of the architectural body. Therefore, the difference between traditional and modern architecture can be found by measuring these two components. It is of great importance to investigate this issue in cities including historic context. In the present study, Dezful, as one of the Iranian cities including both historic and contemporary fabrics, is selected as the research field to answer the following questions: What factors are effective in the formation of physical diversity? The process of formation of the architectural body of Qajar and Pahlavi houses in Dezful shows a change in what criteria of diversity? The present study aims to identify the factors affecting the diversity of residential houses by comparing Pahlavi and Qajar houses. In the present study, Qajar and Pahlavi houses are compared in terms of the criteria of diversity using case studies and the survey method. Also, to collect the required data, a model is developed based on the research background using the VIKOR method. The sample population included all registered Qajar and Pahlavi houses that are weighted using the Shannon entropy method. The results indicate that the concept of body in Qajar houses includes proportions, yard area/building area ratio, spatial transparency, type of space, functional relationships between spaces, and flexibility while changes in the architectural body of Pahlavi houses include changes in the dimensions of the courtyard, proportions, hierarchy of access, reduction of privacy, space use, geometric form, and flexibility. Comparison of Qajar and Pahlavi houses shows that the concept of physical diversity has been expressed differently in these two periods and in Pahlavi houses, a decrease in some criteria of diversity is observed.