خوانش بيش‌ متني از جايگاه حيوانات در نگاره‌هاي نبرد رخش و شير در قرن دهم هجري

A Hyper-Textual Reading of Animal’s Position in «Rakhsh Fights a Lion» of the 10th Century AH

رابطه آثار ادبي و هنري همواره مسئله‌اي مهم در تحليل آثار هنري به شمار آمده است. اين مقاله در نظر دارد ارتباط متن و تصوير در نگاره‌هاي نبرد رخش و شير را به كمك بيش‌متنيت بررسي كند. نبرد رخش و شير در خان اول رستم اتفاق مي‌افتد و در طي آن رخش، اسب رستم نقش قهرمان را ايفا كرده است و به تنهايي شير را از بين مي‌برد. در اين خان نقش حيوانات برجسته است و تنها شخصيت انساني نگاره در خواب است. پرسش اصلي اين مقاله اين است كه چه نوع تغييرات بيش‌متني در تصويرگري صحنه نبرد رخش و شير وجود دارد؟ براي پاسخ به اين پرسش نقش حيوانات در نگاره‌هاي نبرد رخش و شير در قرن دهم مورد توجه قرار گرفته است. براي اين بررسي بيش‌متنيت ژرار ژنت انتخاب شده است. ژنت از مهم‌ترين نظريه‌پردازان بيش‌متنيت در قرن بيستم است. او در بيش‌متنيت به ارتباط يك متن با متن قبل از خود مي‌پردازد. ژنت در تبديل يك نظام نشانه‌اي به نوع ديگر آن دو گونه ‌همان‌گوني(تقليد) و تراگوني(تغيير) رامطرح مي‌كند. در اين پژوهش كه با روش گردآوري اطلاعات كتابخانه‌اي و شيوه كار توصيفي و تحليلي انجام شده است اين فرضيه مورد توجه گرفته است كه هنرمند سنتي براي تصوير كردن روايت نبرد رخش و شير، خود را ملزم به رعايت تمام عناصر داستاني نديده و با وجود تبعيت از نوشتار، دست به تغيير متن زده است. نتيجه تحقيق نشان ‌مي‌دهد نگارگر با گونه‌هاي ‌همان‌گوني و تراگوني (كاهش، افزايش و جابجايي) اقدام به تغيير دادن عناصر تصويري و نيز روايت داستاني كرده است و در نتيجه خلاقيت هنرمند، آثاري با ويژگي‌هاي جديد خلق شده است.

The integration of literature and art has always been an important issue in analyzing the artworks. This paper aims to study the integration of text and the image in the miniatures of «Fighting Rakhsh and Lion» from Shahnameh by hyper-textual reading method. This battle happens in the first labor of Rostam, a legendary hero in Persian mythology. In this labor the horse is the champion and kills the lion by himself. The role of animals is eminent and the only human being in this miniature is asleep. Thus, the question of the paper is to what extent has the artist been faithful to the text of the poem in order to depict the narration of the «Fighting Rakhsh and Lion»? In order to analyze artworks, the approach of hypertextuality presented by French theorist Gérard Genette has been chosen. Hypertextuality refers to any relationship uniting a text to an earlier text, upon which it is grafted in a manner that is not that of commentary. So, a hypertext derives from hypo text(s) through a process which Genette calls transformation, in which text B “evokes” text A without necessarily mentioning it direct. Genette introduced two terms of Imitation and Transformation, to address Hypertextuality. The result of this research which was conducted by using the library resources and a descriptive- analytical method indicates that the traditional artist despite following the text, has used his creativity. In other words, the artist has tried to change the visual elements as well as the narrative with Imitation and Transformation by using reduction and augmentation, and as a result of the artist’s creativity, an artwork with new features have been created.