ارزيابي و تحليل الگوي اقتصادي خانواده‌ها با رويكرد اسلامي (نتايج يك پيمايش در سطح شهر تهران)

Evaluation and analysis of economic model of families with an Islamic approach (results of a survey in Tehran)

شناخت ويژگي‌هاي اجتماعي ـ اقتصادي و نحوه تصميم‌گيري و رفتار خانواده‌هاي مختلـف، از ابزارهاي مهم براي ارزيابي سياست‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي اقتصادي و اجتماعي هر كشور به شمار مي‌رود. تاكنون ارزيابي اقتصاد خانواده و طبقه‌بندي خانواده‌ها بر مبناي معيارهاي بهزيستي خانواده در غرب انجام شده و هيچ‌گاه از منظر اقتصاد اسلامي و شاخص‌هاي بومي به آن نگريسته نشده است. محقق در اين پژوهش بر مبناي الگوي اقتصاد خانواده ذومراتب و مقياس طراحي‌شده براي آن، اقدام به انجام پيمايش و توصيف و تبيين الگوي اقتصادي خانواده‌ها نموده است. مزيت مهم اين مقياس، نسبت به سنجه‌ها و معيارهاي متعارف، جامعيت نگرش به خانواده با محوريت مفهوم «رشد» در مقابل مفهوم سود و منفعت مادي است. 387 خانواده تهراني از طريق نمونه‌گيري خوشه‌اي تصادفي براي شركت در پيمايش انتخاب شده‌اند. در تحليل نتايج، از شيوه‌هاي آمار استنباطي مانند تحليل مقايسه‌اي و تحليل رگرسيون خطي استفاده شده است؛ همچنين با استفاده از روش خوشه‌بندي فازي، خانواده‌ها بر حسب مؤلفه‌هاي رشد و افول، در خوشه‌هاي مختلف تقسيم شده‌اند. نتايج نشان مي‌دهد مطلق درآمد و دارايي، پيش‌بين خوبي براي مراتب خانواده و تغييرات آن نيست و در مقابل احساس كفايت و رضايت اقتصادي به عنوان مؤلفه‌ ذهني و شناختي قادر به تبيين درصد بيشتري از تغييرات و تنوع خانواده‌هاست؛ همچنين خانواده‌ها از لحاظ معيارهاي رشد (تعاون، احسان و تعالي) وضعيت نسبتاً خوبي دارند؛ اما توأماً درصد قابل توجهي از آنها ميانگين طبيعي‌بودن و استخدامگري متوسط و بالايي را تجربه مي‌كنند؛ بدين ترتيب مي‌توان گفت زوج‌هاي تهراني در عين توجه به مؤلفه‌هاي تعالي، مادي‌گرايي و خودخواهي را به كانون خانواده راه داده‌اند. در پايان، بر مبناي نتايج تحقيق، توصيه‌هاي سياستي ارائه شده است.

Recognition of socio-economic characteristics and decision-making and behavior of different families is one of the important tools for evaluating the social policies. So far, family economics have been evaluated based on family welfare criteria in the West and have never been viewed from the perspective of Islamic economic indicators. In this study, based on the gradational family model and the scale designed for it, the researcher has conducted a survey on 387 households in Tehran. In analyzing the results, use was made of not only the descriptive statistics, but also of such inferential statistical methods as the linear regression analysis. Use was also made of the fuzzy C-means clustering method to divide families into different clusters based on the advancement and decline components. Results have shown that the absolute income and assets are not good predictors of the family status and its variations; in contrast, the feeling of economic adequacy and satisfaction can, as a mental and cognitive component, explain a higher percentage of families’ changes and diversities. Although families are relatively well-off in terms of the growth criteria (cooperation, kindness, and transcendence), a high percentage of them experience average naturalness and moderate to high exploitation. Hence, it can be concluded that, while paying attention to transcendent values, families in Tehran have serious weaknesses in some components.