بناي موسوم به «تپه‌زاغه» در شهرستان رومشكان (استان لرستان)؛ كاخ يا كاروانسرا؟

Archaeological Study and Function Analysis of Mansion Known as “Tappe Zagheh” in Rumishgan, Lorestan Province, Iran

آثار معماري ارزشمندي از دوران تاريخي و اسلامي در بخش‌هاي جنوب‌غربي استان لرستان باقي‌مانده است كه برخي از آن‌ها به‌رغم اهميت و ثبت‌شان در فهرست آثار ملي، آن‌چنان‌كه شايسته است مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند و شناخت كافي از آن‌ها وجود ندارد. يكي از اين آثار، بناي موسوم به «تپه‌زاغه» است كه در مركز دشت «رومشكان» قرار دارد. به‌رغم انجام مطالعات باستان‌شناسي در رومشكان و بازديد باستان‌شناسان ايراني و غير ايراني از تپه‌زاغه، اما تاكنون اين بنا محور پژوهشي دقيقي نبوده است و امروزه پرسش‌ها و ابهامات جدي در مورد قدمت و كاركرد آن مطرح است. در معدود گزارش‌هاي پيشين با اختلاف آراء در قدمت و كاركرد بنا و بدون استناد بر شواهد باستان‌شناسي و معماري به ‌معرفي آن پرداخته‌ شده است، اما هويت واقعي اين بناي مهم كه داراي ارزش خاص معماري نيز هست، هم‌چنان ناشناخته باقي‌مانده است؛ بنابراين ضرورت دارد در پژوهشي مستقل و به‌شيوه‌اي فراگير اين بنا مطالعه و دورۀ تاريخي ساخت و كاركرد واقعي آن بررسي و شناخته شود كه هدف پژوهش حاضر دستيابي به اين مهم است. پرسش‌هاي اصلي پژوهش از اين قرار است؛ 1- عمارت موسوم به تپه‌زاغه در دشت رومشكان در چه دوره‌اي ساخته شده است؟ 2- اين بنا چه كاربري در دشت رومشكان داشته است؟ فرضيۀ تحقيق از اين قرار است كه بناي موسوم به تپه‌زاغه در اواخر دورۀ ساساني در محور راه ارتباطي سيمره به طرحان به‌عنوان يك كاروانسراي ميان‌راهي احداث شده است. رهيافت نظري كه اين پژوهش در شناخت بنا به‌كار گرفته «تاريخي» است و يافته‌ها با مطالعات كتابخانه‌اي و بازديدهاي ميداني گردآوري شده‌اند. برآيند پژوهش نشان مي‌دهد اين اثر يك كاروانسراي ميان‌راهي است؛ درواقع يكي از «منازلي» است كه در محور ارتباطيِ تاريخي شهر كهن «سيمره» و شهرهاي شمالي استان خوزستان به منطقۀ «طَرحان/ طرهان» در غرب لرستان ساخته شده است. عناصر معماري، مصالح به‌كار رفته و سفال‌هاي پراكنده در عرصه و پيرامون اثر نشانگر آن‌ است كه دورۀ اوليۀ ساخت بنا ساساني بوده و تا اواخر سده‌هاي ميانۀ دوران اسلامي از آن استفاده مي‌شده است.

Valuable monuments has remained from the historical and Islamic period in the South West of Lorestan Province. Despite the importance some of these monuments and theirs registration in the List of National Monuments, Have not been performed proper research about them and there is not enough knowledge about them. One of these monuments is the building known as “Tappe Zagheh” in the center of “Rumishgan” plain. Despite doing archaeological studies in Rumishgan and visiting foreign and Iranian archaeologists from the Tappe Zagheh, our knowledge about this building limited to its position. Although previous reports have made some hypotheses on the date of construction and function of this mansion but the exact date of construction and the actual operation still is unknown. Therefore, it is necessary this building will be studied in an independent study and comprehensive manner and recognized its historical period of construction and actual functioning. The main research questions are: 1- What period was built the mansion known as Tappe Zagheh in Rumishgan plain? 2- What was the function of the Tappe Zagheh? The research approach is historical and the findings are gathered with documentary and field studies.The results of the research show that Tappe Zagheh was a caravanserai between historical city of Saimarreh and Tarhān region. Architectural element, Materials used in construction of the building and scattered ceramics around Tappe Zagheh show that it was built in late Sassanian period and it was used until the Middle Ages of Islamic period.