نقد تاريخي، ادبي و جغرافيايي حكايت «بويِ جويِ موليان»

Historical ‘literary and geographical Critique of the story of Buye Juye Mullian

سروده ابوعبدالله رودكي پس از 250 سال سكوت منابع تاريخي، ادبي و جغرافيايي در قرون چهارم، پنجم وششم هجري، خامۀ نگارش حكايت بوي جوي موليان شد تا مشهورترين داستان روزگار سامانيان، ظاهراً به تأسي چكامۀ تهييج برانگيز هارون الرشيد به خروج از شهر رقّه، آفريده شود و روزبروز بر معروفيت جهاني آن افزوده گردد. بايد دقت نمود كه فاعل، زمان و مكان روايتِ اين قصيده، با حكايتِ چهارمقاله كاملاً متفاوتست. و با وجودي كه ديگر منابع بر قصّۀ چهار مقاله صحّه نمي گذارند، ليكن نظامي عروضي، هنرمندانه اين نقيصه را در كتاب خويش به قصد تبيين داستاني دلكش و سهواً با تحريف تاريخ و ادبيات جبران كرده است. باگذشت زمان، اين حكايت نزد عوام و خواص آنچنان شُهره شده كه ديگر كسي ياراي تفكيك حكايتِ نظامي، از روايتِ رودكي نيست.دراين مقاله با روش تحليلي_توصيفي، تبييني تازه از حكايت مذكور در سه ارزيابيِ جغرافيايي، تاريخي و ادبي ؛ با اتكاي بر منابع اصلي اين سه حوزه تبيين ميگردد. بنابراين حكايتِ چهارمقاله، با غيبت چهارسالۀ اميرنصر از بخارا، و استقرار در هرات يا نيشابور، و ترسيم شخصيتي هوسباز از اميرنصر در روزگار رودكي منطبق نيست و صرفاً زاييدۀ تخيّلي ديده ميشود كه ميتواند جايگاه خاندان سامانيان را مخدوش و تحريف نمايد.

The poem of Abu Abdullah Roudaki, after 250 years of silence of historical, literary and geographical sources in the fourth, fifth and sixth centuries AH, became the material for writing the story of Buye Juye Mullian until the most famous story of Samanid era, apparently created by Harun and increase its global fame. It should be noted that the subject, time and place of the narration are completely different. an‎d although other sources do not confirm the story of the four articles, Nezami has artistically compensated for this shortcoming in his book to explain a fascinating story and inadvertently distort history and literature. Over time, this anecdote has become so popular among the people and properties that no one can separate the military anecdote from Rudaki's.In this article, with a descriptive-analytical method, a new explanation of the anecdote in three geographical, historical and literary evaluations; Relying on the main sources, are explained. Thus, the anecdote of the four articles does not correspond to Amir Nasr's four-year absence from Bukhara, and his settlement in Herat or Neishabour, and the depiction of Amir Nasr in the Rudaki era, and is merely an imaginary offspring that can distort the Samanid dynasty.