كلام نفسي و لفظي ازديدگاه متكلمان(اشاعره ومعتزله)

كلام با دو نوعش ـ نفسي و لفظي ـ از منظر مكاتب و مذاهب‌ مختلف داراي تعاريف و تعابير گوناگوني مي‌باشد، و مي‌توان ارايه‌ي اين تعاريف را بيانگر اهميت موضوع دانست، كه بر هيچ اهل خبره‌اي پوشيده نمي‌باشد. وجود اختلاف در بيان تعاريف آنها امري بديهي بوده؛ زيرا اختلاف طبايع در بين آدمي از حكمت‌هاي الهي مي‌باشد. دانشمندان علوم عقلى، از جهتي به دليلِ اعتقادِ پيروانِ اديانِ آسماني به ذاتِ كامل، و بي عيب خداوند؛ و از جهتي ديگر به خاطر راجع شدن مستقيم يا غير مستقيم تمام احكام و شرايع نَبَوي، به صفتِ كلام خداوند؛ اين صفت را به عنوان يكي از صفات كمال خداوندي، ازحيثيت وجود داشتن، و وجود نداشتن، و به دنبال آن، از جهت هويت و چگونگي، به چالش كشيده اند، و به نتايج متفاوت، و حتي متناقضي نائل شده اند؛ به نحوي كه عده اي از آنان، وجود همه صفات خداوند و از جمله: صفتِ كلام را در ريشه نفي كرده، و معتقد به خداوندي مجرد از صفاتِ أزلى مي باشند، و عده ي كثيري ديگر ، قائل به وجود صفات  و از جمله: صفت كلام، براي خداوند بوده، و آنان را، از معاني قديم و قائم به ذات خداوند مي دانند. و برخي ديگر نيز هر چند مانند گروه دوم، قائل به وجود صفات و قيام آنها به ذات خداوند مي باشند، اما قِدَمْ و أزلى بودن برخى از صفات، و از جمله: صفت كلام را، نفي كرده، و آنها را حادث مي دانند. و علماي هر فرقه اي، با طرح مسائل علمي نظري در اين باب، از ديدگاه و عقيده ي خود دفاع كرده، و دلايل خود را تبيين كرده اند. در اين جستار، به بررسي كلام نفسي و لفظي، از ديدگاه متكلمين اسلامي، و بالأخص دو گروه اصلي(معتزله و اشاعره) پرداخته مي‌شود، كه در ادامه بحث، پس از تفكيك معاني لغوي، و اصطلاحيِ كلام، و ارايه ي مصاديق آن، دلايل، و مستندات عقلي، و نقلي هر گروه، به شيوه تفصيل بيان مي‌گردد.