بررسي برخي عوامل موثر بر غلظت سرب و كادميوم در نواحي مختلف بيابان سجزي با تاكيد بر پراكنش پوسته‌هاي زيستي خاك

سابقه و هدف: فلزات سنگين از جمله آلاينده‌هايي هستند كه در نتيجه فعاليت‌هاي صنعتي در جوامع انساني، به محيط زيست وارد شده و به مرور زمان، سلامت موجودات زنده و انسان‌ها را به خطر مي‌اندازند. براي كاهش اثرات منفي فلزات سنگين، استفاده از مواد بيوجاذب توليد شده از ضايعات صنعتي و كشاورزي، بعنوان يك روش ارزان قيمت مورد توجه بوده است. همچنين روش‌هاي زيستي از قبيل استقرار برخي گونه‌هاي گياهي با قابليت جذب فلزات سنگين در نواحي آلوده صنعتي يا معادن فلزات، نتايج قابل قبولي داشته است. علاوه بر اين پوسته‌هاي زيستي خاك نيز نقش موثري در جذب فلزات سنگين و خاك پالايي دارند. پوسته‌هاي زيستي خاك، اجتماعي تنگاتنگ از گلسنگ‌ها، خزه‌ها، جلبك‌ها و ساير ريزجانداران خاك هستند كه فرايندهاي ابتدايي اكوسيستم خاك را تحت تاثير قرار مي‌دهند. در اين پژوهش برخي ويژگي‌هاي خاك و غلظت كادميوم و سرب در نقاط مختلف دشت سجزي استان اصفهان مورد بررسي قرار گرفتند و تاثير وجود پوسته‌هاي زيستي بر غلظت آلاينده‌ها بررسي شد. مواد و روش‌ها: پس از اندازه‌گيري اسيديته، هدايت الكتريكي، كربن آلي، بافت خاك، غلظت سرب و كادميوم، رابطه پراكنش پوسته‌هاي زيستي با ويژگي‌هاي خاك و غلظت كادميوم و سرب به روش تجزيه مولفه‌هاي اصلي بررسي شد. مهمترين ويژگي‌هاي تاثيرگذار با استفاده از روش تجزيه واريانس يكطرفه مشخص شدند. بر اساس آزمون دانكن، ميانگين مقادير ويژگي‌هاي خاك كه در پنج روستاي واقع در دشت سجزي اندازه‌گيري شده بودند، مقايسه شدند و نقاطي كه كادميوم و سرب بيشتري داشتند، تعيين شدند.يافته‌ها: در همه نقاط مورد بررسي ميانگين مقادير سرب قابل جذب بيش از 80 ميلي‌گرم در كيلوگرم (حد مجاز) بدست آمد. مقادير كادميوم نيز در فساران و ايستگاه منابع طبيعي سجزي به ترتيب به مقدار 6/0±8/2 و 18/0±38/2 ميلي‌گرم بر كيلوگرم اندازه‌گيري شدند و بيش ازحد مجاز آن (دو ميلي‌گرم بر كيلوگرم) بودند. همچنين نتايج آزمون تجزيه مولفه‌هاي اصلي نشان داد در مولفه اول كه 4/67 درصد كل واريانس داده‌هاست، ميزان همبستگي درصد سيلت 438/0 بود و براي درصد ماسه نيز 451/0 محاسبه شد. در مولفه دوم نيز كه 6/48 درصد كل واريانس داده‌ها را توجيه مي‌كند، ضريب همبستگي مقادير كادميوم و سرب به ترتيب 388/0 و 438/0 بدست آمد. با مقايسه ويژگي‌هاي خاك در نقاط مختلف معلوم شد كه ميانگين مقادير قابليت هدايت الكتريكي خاك، ماده آلي، درصد سيلت، غلظت كادميوم و سرب قابل جذب در آن نقاط متفاوت بودند. نتيجه‌گيري: غلظت زياد سرب و كادميوم در نقاط فاقد پوسته‌هاي زيستي شامل ايستگاه سجزي و فساران عمدتا ناشي از سوء مديريت انساني و احداث كارخانجات، معادن و جاده‌ها بود. همچنين برخي ويژگي‌هاي ذاتي خاك از قبيل درصد ذرات خاك، در استقرار پوسته‌هاي زيستي موثر هستند.