ادراكات اعتباري؛ گامي در جهت حل نزاع معرفتي كليفورد و جيمز

Idrakat Itibari (Constructional Perceptions): A Step towards Resolving the Clifford-James Epistemological Debate

كليفورد، فيلسوف عقل­گراي حداكثري، باور بدون قرينه­ي كافي را ناموجه و اعتقاد به آن را خطاي معرفتي و اخلاقي بشمار مي­آورد. جيمز در نزاعي بنيادين با كليفورد و با فروكاستن معاني صدق و حقيقت به كارآمدي و سودمندي، بر آن است كه قطعي­ترين قرينه را مي­توان در آثار به­جاي مانده از باور يافت. علامه طباطبايي همدلانه با جيمز و در جهت حفظ مصالح عملي، ادراكات اعتباري عملي را معرفي مي­كند؛ اما در مخالفت با جيمز و هم­رأي با كليفورد، براي آن‌ها ارزش صدق و حكايتگري قائل نيست. مقاله حاضر با توسع در مفهوم اعتباري به «تلقي به قبول كردن» به­گونه­اي كه آثار متوقع از باور برآن مترتب گردد، درصدد است، با به كارگيري ادراكات اعتباري (معناي مطرح شده در مقاله) در معرفت نظري ضمن رهايي از موضع ناصحيح و سخت­گيرانه كليفورد و بدون ارتكاب به خطاي سهل­گيرانه جيمز در فروكاهشي معناي صدق و حقيقت، نيازهاي اساسي انسان را در حوزه­ي عقل نظري و با اعتبار ادراكات ضروري مورد نياز پاسخ در خور براي چالش معرفتي اخلاقي مذكور فراهم آورد.

William .K. Clifford, the strong rationalist philosopher, holds that believing anything upon insufficient evidence is imprudent and it is considered epistemologically and morally wrong. William James in a fundamental debate with Clifford, and by reduction the meaning of truth and reality to efficacy and usefulness, maintains that the most definite evidence can be found in the consequences of a belief. Allameh Tabatabei, while sympathetic towards James and for preserving the practical interests, proposes the theory of idrakat itibari (constructional perceptions); however, contrary to James and in agreement with Clifford, he does not regard any truth and representational value for them. The present study extends the meaning of idrak itibari (constructional concept) to “considering a belief in an acceptance manner” such that the likely consequences of a belief would be applied for that. By considering the theoretical constructional perceptions, abandoning Clifford’s inappropriate and stringent approach, and also staying away from James’ lenient mistake in reduction of the meaning of truth and reality, the present article aims to focus on human basic needs in the realm of theoretical rationality to provide an appropriate answer for them.