خوانش معنوي متأثر از رنگ‌ها در معماري مساجد براساس مسير حركتي نمازگزار (مطالعه موردي: مسجد نصيرالملك شيراز)

Spiritual reading influenced by colors in the architecture of mosques based on the movement path of the worshiper (Case study: Nasir Al-Molk Mosque in Shiraz)

رنگ ­ها، يكي از عناصري هستند كه معناي نمادين آن­ها بايد به نحوي در نظر گرفته شوند كه بتوان معناي دروني معماري و هنر اسلامي را درك نمود. بنابراين هدف اين پژوهش، شناخت مؤلفه­هاي تأثيرگذار بر خوانش عرفاني رنگ­ هاي به ­كار رفته در مسجد نصيرالملك و بررسي ميزان تأثيرگذاري هر يك از آن­ها در حالات روحي و عرفاني نمازگزار است. با استفاده از روش تحقيق توصيفي- پيمايشي، ابتدا مفهوم رنگ و جايگاه آن در مساجد، تعريف شده است. سپس شاخص­ هاي كالبدي رنگ در مسجد نصيرالملك شيراز بررسي شده است. در گام دوم با بررسي مباني نظري و مرور پيشينه ­هاي تحقيق، متغيرهاي اثرگذار بر خوانش عرفاني رنگ در اين مسجد، شناسايي و توسط گروه خبرگان و به كمك تكنيك دلفي، انتخاب شدند. سپس پرسشنامه بر مبني متغيرهاي پژوهش، بين 250 دانشجوي رشته معماري توزيع و به كمك مدل­ سازي معادلات ساختاري، تجزيه و تحليل شدند. با توجه به ضرايب مسير هر يك از شاخص­ ها، "سلسله­ مراتب حركتي" تأثيرگذاري بيشتري بر خوانش عرفاني رنگ دارد. در آخر به بررسي و تطبيق رنگ­ هاي هر بخش از مسجد و حالات عرفاني متأثر از رنگ­ها، طبق الگوهاي حركتي متفاوت نمازگزار، پرداخته شده است. نتايج پژوهش نشان مي­دهد كه پالت رنگي كاشي­كاري مسجد نصيرالملك، تنوع بسياري دارد و رنگ ­هاي گرم بيشتر قابل مشاهده است. معمار مسلمان در ساخت اين مسجد، هرجا كه نياز به توقف و تفكر و نظارت بر احوال خويش است (مانند فضاي ورودي و رواق شرقي و ايوان­ ها) از رنگ و تنوع رنگي كاسته است. در آنجا كه مؤمن بايد طراوت و شادابي لازم براي حضور در پيشگاه خداوند را پيدا كند (مانند هشتي و شبستان)، از رنگ­ هاي متنوع و شاد بهره برده است. بنابراين معمار با استفاده از رنگ در مسير حركتي نمازگزار، موجب اتصال دو فضاي "مادي و پرهياهوي بيرون" و فضاي "معنوي و روحاني درون مسجد" و ارتقاء معنويت در نمازگزار مي­شود

Colors are one of the elements whose symbolic meaning must be considered in such a way that the inner meaning of Islamic architecture and art can be understood. Therefore, the purpose of this study is to identify the components affecting the mystical reading of the colors used in Nasir al-Molk Mosque and to investigate the effect of each of them on the spiritual and mystical states of the worshiper. Methodology: Using descriptive-survey research method, first the concept of color and its place in mosques is defined. Then the physical characteristics of color in Nasir Al-Molk Mosque in Shiraz have been studied. In the second step, by examining the theoretical foundations and reviewing the research backgrounds, the variables affecting the mystical reading of color in this mosque were identified and selected by a group of experts using the Delphi technique. Then, the questionnaire based on research variables was distributed among 250 architecture students and analyzed using structural equation modeling. Finally, the colors of each part of the mosque and the mystical states affected by the colors are examined and matched, according to the different movement patterns of the worshiper. Results: The color palette of Nasir Al-Molk Mosque tiles is very diverse and warm colors are more visible. According to the path coefficients of each of the indicators, the "kinetic hierarchy" has a greater impact on the mystical reading of color. Conclusion: The Muslim architect has reduced the color and variety of colors in the construction of this mosque, wherever there is a need to stop and think and monitor her condition (such as the entrance space and the eastern porch). Where the believer must find the freshness and freshness necessary to be present before God (such as the porch and the nave), she has used various and happy colors. Therefore, by using color in the prayer path of the worshiper, the architect connects the two spaces "material and noisy outside" and the space "spiritual and spiritual inside the mosque" and promotes spirituality in the worshiper.