گستره مكلّفان امر به معروف در آيه 104 سوره آل عمران (تحليل ساختار متن)

The Range of Those Responsible for "Commanding the Good" in the Verse 104 of Surah Al-Imran (Text structure analysis)

يكي از آيات چالش‌برانگيز اجتماعي قرآن كه مفسران و فقيهان همواره در فهم آن، دچار اختلاف شده‌اند، آيه 104 سوره آل عمران است. ديدگاه‌هاي ايشان در دو دسته كلي جاي دارد: 1) وجوب همگاني امر به معروف بر افراد جامعه؛ 2) وجوب انحصاري امر به معروف بر گروهي در جامعه. قرآن‌پژوهان گفته‌اند علت اين دو ديدگاه متعارض، دو برداشت مختلف از واژه «مِن» در اين آيه است. اين اختلاف در معنا كردن واژة «مِن» در آيه، دلالت آيه و گستره مكلّفان آن را دچار ابهام ساخته است. اين جستار براي نخستين بار نشان داد حرف «مِن» در اين آيه، تنها يك معنا دارد، ولي ساختار اين آيه، داراي ويژگي چندمعنايي است؛ از اين رو مي‌توان با توجه به ساختار چندمعناي آيه و با واكاوي موضوع اين آيه -امر به معروف و نهي از منكر- كه وظيفه‌اي داراي مراتب است، اين آيه را بر پايه ساخت اطلاع كهنه و نو، داراي قابليت دو خوانش طولي-نه دو برداشت ناسازگارِ در عرض هم- دانست. در مجموع به دست آمد برداشت وجوب همگاني، بر پايه ساختار «تجريد»، هماهنگ با سياق و فضاي نزول آيه است و برداشت وجوب انحصاري نيز مي‌تواند فهمي نظام‌مند و بر پايه خوانشي وراي سياق از آيه باشد.

The verse 104 of Surah Al-Imran is one of the most challenging social verses of the Qur'an that commentators and jurists have always disagreed in its interpretation. In general, their interpretations can be placed two general categories of seemingly incompatible: 1) Exclusive obligation of "commanding the good" on a group in society; 2) Public obligation on members of society. Quranic scholars have always said that the reason for these two conflicting views is the ambiguous ability of the preposition (min)"مِن" in this verse; But for the first time this research shows that the reason of these two views is the structural ambiguity of this verse. Examining the subject of this verse - commanding the good and forbidding the evil - which is a hierarchical task, it is shown that this verse has the ability of two longitudinal readings - not two inconsistent interpretations of each other - based on the construction of old/new information. Eventually, the perception of public obligation is coordinated with the context and co-text of the revelation of the verse, and the perception of exclusive obligation can also be a systematic understanding based on a reading beyond the context of the verse.