بازخواني الگوي معماري آييني دورۀ قاجار (مطالعه موردي: حسينيه‌هاي ماداب، پهلوان، حاج‌ نايب، ديزچه و درب‌ باغ، كاشان)

Rereading the Pattern of Ritual Architecture of the Qajar Period (Case study: Madab Hosseinieh, Pahlavan, Hajonayeb, Dizcheh and Darbbagh, Kashan)

دورۀ قاجار به دليل گرايشات مذهبي شاهان قاجار به عنوان يكي از ادوار مهم در تاريخ ايران در زمينۀ ارج نهادن به احداث بناهاي مذهبي آييني شناخته مي‌شود؛ در اين دوره حسينيه‌ها از جايگاه ويژه‌اي برخوردار شدند، همچنين شهر كاشان با توجه به پيشينۀ مذهبي و وجود علماي شيعه، بسيار مورد توجه شاهان قاجار قرار گرفت كه منجر به ساخت اماكن مذهبي متعدد از جمله حسينيه‌ها گرديد. ليكن چگونگي الگوي معماري اين حسينيه‌ها به عنوان الگوي معماري آئيني دورۀ قاجار همواره مورد پرسش بوده و با شبهاتي قرين گشته است. لذا دستيابي به الگوي معماري به كار رفته در حسينيه‌هاي دوره‌ي قاجار به عنوان نمونه‌اي از معماري آئيني اين دوره جهت رفع ابهامات و از آن مهم‌تر معرفي الگويي همخوان با زمينه و عملكرد به منظور ارتقاء كيفي و فرهنگي معماري كنوني شهر كاشان حائز اهميت است؛ از اين‌رو هدف پژوهش بر مبناي بازخواني و دستيابي به الگوي معماري حسينيه‌هاي دورۀ قاجار شهر كاشان شكل گرفته است. در اين راستا 5 حسينيۀ دورۀ قاجار شهر كاشان شناسايي شد و بر اساس روشي توصيفي تحليلي با مطالعات ميداني در كنار مطالعۀ اسناد، مدارك و متون تاريخي در سه سطح كلان، مياني و خرد مورد تحليل و بازخواني قرار گرفت و در نهايت با تطبيق و تحليل اطلاعات گردآوري شده به پرسش‌هاي مطرح شده در پژوهش شامل چگونگي ويژگي-هاي الگوي كالبدي فضايي حسينيه‌ها و نيز تشابهات و تمايزات موجود در اين الگو پاسخ داده شد. با وجود تمايزات اندكي در اجزاء ورودي و نيز تعداد ورودي‌ها، ابعاد گنبدخانه و الحاقات، نتايج حاصل از مقايسه و تطبيق تحليل‌ها در مورد هر يك از نمونه‌ها حاكي از وجود الگوي معماري ثابت، مشخص و مركزگرا از جنبۀ پلان، فرم، سازماندهي فضايي، نما، مصالح و همچنين تزئينات است كه از مهم‌ترين اصول معماري آييني (تقارن، سلسله مراتب، مركزگرايي و درون‌گرايي) پيروي مي‌كند. در نتيجه مي‌توان گفت شاخص-ترين ويژگي‌هاي الگوي معماري (كالبدي و فضايي) حسينيه‌ها عبارت است از هندسه و فرم مشخص، دسترسي‌پذيري، تجلي فضايي نمايشي، مقدس و متمركز بواسطۀ سازماندهي فضايي و بكارگيري عناصر كالبدي خاص نظير نورگير، گنبد و كاربندي در فضايي با وسعت متوسط 200 تا 350 مترمربع.

The Qajar period is known as one of the important periods in the history of Iran in terms of giving importance to the construction of religious buildings due to the religious tendencies of the Qajar kings; As a result, the Hosseiniehs enjoyed a special status, Also, the city of Kashan, due to its religious background and the existence of Shieh scholars, was highly regarded by the Qajar kings Which led to the construction of numerous religious sites, including the Hosseiniehs. However, the architectural model of these Hosseiniyehs and also the reliance of the Qajar period as the ritual architectural model of this period has always been questioned. Therefore, achieving the architectural model used in Hosseiniehs of the Qajar period as an example of the religious architecture of this period to remove ambiguities and more importantly to introduce a model consistent with the context and function. In order to improve the quality and culture of the current architecture of Kashan, it is important; Therefore, the purpose of the research is based on achieving the architectural model of the Qajar period Hosseiniehs in Kashan. In this regard, In this regard, 5 Hosseiniyahs of Kashan Qajar period were identified and Based on a descriptive-analytical method with field studies along with the study of ascriptions, documents and historical texts at three levels of macro, medium and micro was analyzed and reread, Finally, by adapting and analyzing the collected information to the questions raised in the research Including the characteristics of the spatial physical pattern of the Hosseiniehs as well as the similarities and differences in this pattern were answered. Despite the slight differences in the input components as well as the number of inputs, dimensions of the dome and extensions, the results of the comparison and adaptation of the analyzes In the case of each example, there is a fixed, distinct and centralized physical spatial pattern in terms of plan, form, spatial organization, facade, materials, space, as well as decorations. Which fully follows the principles of ritual architecture (symmetry, hierarchy, centralism and introversion). As a result, the most characteristic features of the spatial physical pattern of the Hosseiniyehs are Specific geometry and form, easy access, theatrical, sacred and centralized spatial manifestation through spatial organization and the use of special architectural elements such as skylights, domes and applications in a space with an average area of 200 to 350 square meters.