مقدمه‌اي تحليلي بر دورۀ پيش از اورارتويي پهنۀ قره‌داغ جنوبي، شمال‌غربي فلات ايران نمونۀ مطالعاتي: دهستان اوچ‌هاچا

An Analytic Introduction to the Pre- Urartian Period in the Southern Karadagh, the Northwest of Iranian Plateau, the Case Study: the Rural District of Uch’hāchā

تسلسل فرهنگي، گاه‌شناسي و پراكنش جغرافيايي فرهنگ‌هاي پيش‌ازتاريخ پهنه‌هاي پيراموني شرقي و شمالي درياچۀ اروميه تاكنون فراگير مطالعه نشده است. هدف بنيادين اين پژوهش، پراكنش جغرافيايي آثار دوران آهن قره‌داغ جنوبي بر پايۀ مطالعات صحرايي دهستان اوچ‌هاچا از توابع شهرستان اهر در كوهستان قره‌داغ جنوبي، شمال‌غربي فلات ايران است. پس از دسته‌بندي آثار دوران آهن اين پهنه به دو گروه سكونت‌گاه‌هاي پرچين‌دار و گورستان‌هاي دورۀ پيشا اورارتويي يا آهن I-II در بازۀ زماني حدود 1500 تا 800 پ.م.، كه بيشتر از گونه‌هاي كلان‌سنگيِ سه‌خرسنگي و صندوقي و هم‌چنين كورگان قفقازي‌اند، نتايج زير بر اساس يافته‌هاي باستان‌شناختيِ مطالعات سطح‌الارضي به دست آمده است: آثار باستاني سكونت پيش از دورۀ آهن پيشا اورارتويي در تراز 1650 تا 2500 متر ناحيۀ قره‌داغ جنوبي شناسايي نشده است؛ پراكنش جغرافيايي دورۀ آهن I-II قره‌داغ جنوبي از متغيرهاي زمين‌سيماي طبيعي اين كوهستان پيروي مي‌كند؛ و در حالي‌كه سكونت‌هاي دورۀ آهن I-II قره‌داغ جنوبي از گونۀ سكونت‌گاه‌هاي پرچين‌دار و متناسب با زندگي كوچ‌نشينان دام‌دار سرزمين‌هاي استپي است؛ و جغرافياي كوهستاني نيمه‌خشك و پر فراز و نشيب در اين‌جا مانع از پيدايش شهرنشيني گونۀ بين‌النهريني و محوطه‌هاي باستاني چند لايه، براي نمونه تپه‌هاي باستاني، شده است. وانگهي، افزون بر چراگردي و دام‌داري عشايري در مراتع قره‌باغ و قره‌داغ، استخراج كاني‌هاي مس و آهن، يعني دو فلز پرمصرف دوران آهن آسياي غربي از كانسارهاي قره‌داغ، ديگر نظريۀ باستان‌شناختي نويسندگان است كه نيازمند كاوش‌ها و تحليل‌هاي علوم باستان‌شناختي است؛ زيرا گسترش قلمروي پادشاهي اورارتو به سوي قره‌داغ بدون انگيزه‌هاي اقتصادي نمي‌تواند به درستي تحليل، تفسير و فهميده شود.

The cultural sequence, chronology, and archaeological landscape of the geographical distribution of the prehistoric cultures in the peripheral territories of the eastern and northern Urmia Lake regions have not been the focus of any inclusive studies. The basic question of present investigation is the geographical distribution of the Iron Age remains in the Uch’hāchā rural district of Southern Karadagh, the northwest of Iranian plateau. Typologically and chronologically, such remains are the fortified sites and graveyards fall within the Iron Age I-II (pre- Urartian period) c. 1500-800 BC. The grave types are megalith triliths and simple cists and the Caucasian Kurgans. The pre- Urartian settlements have not yet been recognized in the 1650 – 2500m a. b. s. l. The geographical distributions of the Iron Age I-II sites were affected by the mountain landforms. Noticeably, the Iron Age fortified settlements indicate to pastoral- nomad peoples adopted their life in this steppe land. Such a semi- arid and rough mountain land, contrary to Mesopotamia, has no geographical potential for the formation of urban way of life and multi layers archaeological sites, as mounds. In addition to the transhumance and pastoral- nomad way of life adopted in the pastures of Karadagh and Karabakh, the metallurgical subsistence based on copper and iron mines in the Karadagh, is another theory proposed by the authors. Such a theory should be examined by the methods of archaeological sciences and later archaeological expeditions. The expansion of the realm of Urartian kingdom in this region should be analyzed and understood based on the subsistence desirement and motivations.