كليدواژه :
هنر زند و قاجار , لباس رزم , جامه فتح , كتيبه , نقش
چكيده فارسي :
جامه‌هاي فتح يا پيراهن‌هاي طلسم، نوعي لباس و پوشش خاص هستند كه به قرن 9هـ ./ 15م. و پس از آن منسوب‌اند. بارزترين مشخصه آنها، استفاده گسترده از متون مقدس در قالب كتيبه و خوشنويسي است. در كنار كتيبه‌ها، انواع نقوش، نمادها و علائم طلسمي نيز در جامه‌ها به‌كار رفته‌اند. توليد اين دسته از پوشاك، در ايران از دوره صفوي آغاز شده و در دوران زند و قاجار نيز به شكل‌هاي مختلف ادامه پيدا كرده است. مقاله حاضر به روش توصيفي-تحليلي تطبيقي و با بهره‌گيري از منابع كتابخانه‌اي و ميداني، درصدد پاسخ به اين پرسش است كه جامه‌هاي فتح زند و قاجار از نظر ساختار بصري و محتوايي، داراي چه ويژگي‌هايي هستند؟ هدف پژوهش، مطالعه بصري و محتوايي عناصر به‌كاررفته در جامه‌هاي فتح زند و قاجار در جهت روشن شدن ارتباط بين مفاهيم كتيبه‌ها و نقوش و پي بردن به عوامل تأثيرگذار بر جامه‌ها است. نتايج به‌دست‌آمده نشانگر آن هستند كه محتواي كتيبه‌ها و نقوش به‌كاررفته در جامه‌ها با يكديگر مرتبط بوده و مضامين متون مقدس، نمادها و علائم به‌كاررفته در آنها، هر يك به‌نوعي بيانگر پيروزي، غلبه بر دشمنان و حفاظت در برابر انواع شرايط دشوار است. شرايط سياسي، اجتماعي و فرهنگي حاكم بر دوران زند و قاجار و عواملي چون؛ مذهب، مشروعيت‌بخشي به حكومت و باستان‌گرايي، از مهم‌ترين عوامل تأثيرگذار بر نمونه‌هاي موجود محسوب مي‌شوند. بر اين اساس، علاوه بر استفاده از خوشنويسي به‌عنوان تزئين غالب، استفاده از نمادهاي باستاني نيز مهم‌ترين وجه اشترك اين آثار است و تفاوت بين نمونه‌هاي موجود در نحوه طراحي لباس، ميزان استفاده از كتيبه نسبت به نقش و شيوه اجراي تزئينات است
چكيده لاتين :
Victory garments or talismanic shirts, are a special kind of clothing and covering that all date back to the 9th AH/15th AD centuries. Their most prominent feature is the widespread use of sacred texts in the form of inscriptions and calligraphy. In addition to inscriptions, various motifs, symbols and amulets are also used in this garment. The production of these garments started from the Safavid period, in Iran, and continued in different forms during the Zand and Qajar eras. This study is descriptive-analytical and data have been collected based on library research and field studies. This investigation intends to answer the following question: What features do the Zand and Qajar talismanic shirts have regarding the visual structure and content? The main purpose of this article is to study the visual and content structure of the Zand and Qajar talismanic shirts which are available in domestic museums and analyzing and interpreting them based on the political, social and cultural conditions. By analyzing the Zand and Qajar talismanic shirts available in Iranian museums, it was found that the content of the inscriptions and the symbols used in the garments were related to each other. Their contents include a variety of sacred texts, symbols and magical square and each of them represents victory, overcoming enemies and protection against all kinds of disasters and shows that the main purpose of producing talismanic garments was probably to help win the battlefield. The political, social, and cultural conditions that had an effect on the Zand and Qajar era, and also factors such as: religion, legitimacy, and archaism are among the most influential factors affecting the available samples. Accordingly, in addition to using calligraphy as a dominant decorative means, the use of historic symbols is the most important shared aspect of these products and the major difference among them lies in the way the garments were designed, the amount of inscription used in comparison to design, and the way decorations were implemented.
