تحليل فلسفي مفهوم «دترمينيسم» در «فيزيك»

مفهوم دترمينيسم (Determinism) در طول تاريخ فيزيك تحولات بسياري داشته و امروزه نيز از مسائل مطرح در فيزيك معاصر است. حتّي برخي حذف آن را از عوامل اصلي تحولِ فيزيك كلاسيك به فيزيك جديد قلمداد كرده‌اند. سوء تفاهم‌ها و مشكلات علمي متعددي راجع به اين مفهوم وجود دارد. فهم و تحليل فلسفي دقيق از اين مفهوم مي‌تواند گره از برخي از مشكلات علوم مختلف، خصوصاً فيزيك باز كند. از همين‌رو تعريف‌هاي لغوي و اصطلاحي و اقسام «دترمينيسم» و سپس سير تحولي اين مفهوم در علم و فلسفه غرب را پي مي‌گيريم. بنابراين در مي‌يابيم كه «دترمينيسم» در فيزيك كلاسيك و تعريف لاپلاسي يك چهره كامل و جهاني به خود گرفته، اما در فيزيك كوانتوم به‌عنوان معضل و مزاحم قلمداد شده است. ما چارچوب جديدي از مفهوم دترمينيسم را ارائه مي‌دهيم. اينجاست كه از لوازم مفهوميِ طرح‌شده نگرش جديدي راجع به دترمينيسم به‌دست مي‌آيد. در نهايت تلاش مي‌كنيم معضل طرح‌شده را حل كنيم. از نگاه ما، ويژگي‌هاي دترمينيسم را نمي‌توان كنار گذاشت. بنابراين دترمينيسم را نمي‌توان از علم حذف كرد. مكانيك كوانتومي نيز نهايتاً منكر دترمينيسم جهاني و كامل است و قائل به نوعي از «دترمينيسم ناقص، موضعي و آماري» است.