نوآوريهاي‌ سبكي فارغ گيلاني و ويژگيهاي شعري او در فارغنامه

زمينه و هدف: «حسين بن حسن رودسري گيلاني» با تخلص شاعري «فارغ» يكي از شاعران ناشناختۀ ايران در قرن دهم و دهه هاي آغازين قرن يازدهم در عرصه سرايش حماسه ديني است. در اين مقاله بر آنيم كه ضمن معرفي اجمالي اين شاعر گرانقدر و ديوان فارغنامه، به بررسي ويژگيهاي سبكي و محتوايي اين نسخه از سه منظر فكري، زباني و ادبي بپردازيم. روش مطالعه: پژوهش حاضر براساس شيوه اسنادي (كتابخانه) و بر پايه مطالعه مستقيم ابيات فارغنامه بوده است. براي انجام اين پژوهش، ويژگيهاي سبكي، محتوايي فارغنامه ريزبريز و نكته به نكته استخراج شده و آنها را بطور مختصر و مفيد مطرح كرده ايم. يافته ها: فارغنامه همچون ديگر حماسه هاي ديني دورۀ صفوي آميخته اي از واقعيت و افسانه است كه البته گاه جنبۀ داستاني و خيالپر‌دازي شاعرانه بر واقعيت برتري دارد؛ اگر چه وجود حضرت علي ‌(ع) يك امر حقيقي در اين داستانها محسوب ميشود ولي هيچگاه براي ايشان چنين صحنه هايي روي نداده و چنين جنگهايي كه تاريخ گواه آن باشد، مشاهده نشده است. سرزمينهاي موردنظر نيز در فارغنامه ناشناخته است. نتيجه گيري: منظومه فارغنامه، علي‌رغم اينكه داراي ابياتي سست و سرشار از ايرادهاي لفظي و معنوي است، كتاب موردپسند جامعه مذهبي است. ازجمله ويژگيهاي شعري اين شاعر، استفاده فراوان از صنايع بديعي در حوزه بديع لفظي و معنوي است كه از اين ميان، جناس در حوزه موسيقي دروني، و تشبيه در حوزه موسيقي معنوي پربسامدترين آرايه هاي ادبي هستند. از ديگر ويژگيهاي اين نسخه خطي بكارگيري رديفهاي فعلي است؛ بگونه اي كه بخش زيادي از اشعار ديوان، مردف هستند. عيوب قافيه نيز در منظومه فارغنامه بسيار ديده ميشود. از مهمترين مضامين فكري اين كتاب، ميتوان مواردي را چون «بنمايه ها و باورهاي اساطيري، انديشه هاي اخلاقي، انديشه هاي مذهبي، مدح و ستايش، دعا و اصطلاحات نجومي» ذكر كرد.