تاريخچه نوين اخلاق در مطالعات علوم سلامت، بخش دوم: بيانيه هلسينكي

همان‌طور كه در سخن سردبيري شماره پيش مجله دانشگاه اشاره شد، براي رفع مشكلات مربوط به كدنورمبرگ و در سال 1964 ميلادي، بيانيه هلسينكي (Declaration of Helsinki) توسط انجمن جهاني پزشكي (World Medical Association) مورد تصويب قرار گرفت. دو اصل مهم در بيانيه هلسينكي، مورد توجه بود: يكي آن‌كه در صورت لزوم مي‌توان به جاي جلب موافقت آگاهانه و داوطلبانه از افرادي كه دچار مشكلات شناختي هستند، فقط درصورتي‌ كه مخاطرات مطالعه در حداقل خود قرار داشته باشد، اين موافقت را از افرادي كه قيم قانوني آن‌ها هستند، اخذ نمود. اصل ديگري كه در اين بيانيه مورد توجه قرار گرفته بود، ضرورت تصويب طرح مطالعه توسط يك كميته اخلاق در پژوهش (Research Ethics Committee) مستقل بود. كميته‌هاي اخلاق در پژوهش مستقل، وظيفه آن را دارند تا طرح مطالعه را به دقت و بدون جانب داري، مورد بررسي قرار داده و مطمئن شوند تا حقوق اخلاقي شركت‌كنندگان در مطالعه از هر نظر حفظ شده و موافقت آگاهانه و داوطلبانه آن‌ها نيز به درستي اخذ گردد. اگر چه كدنورمبرگ و بيانيه هلسينكي گام‌هاي بلندي در تاريخچه نوين اخلاق در مطالعات علوم سلامت به حساب مي‌آيند، اما تاريخ نشان مي‌دهد كه اين دو، مانع از انجام مطالعات غير اخلاقي در علوم سلامت نشده‌اند. در يكي از مهم‌ترين اين مطالعات غير اخلاقي، كه به مطالعه Tuskegee Syphilis Study معروف شده است، 399 مرد آفريقايي آمريكايي در يك منطقه روستايي در ايالت (Alabama) كشور آمريكا كه مبتلا به سفليس بودند؛ مورد يك پژوهش مشاهده‌اي آينده‌نگر قرار گرفتند. در اين مطالعه كه براي 40 سال و در فاصله سال‌هاي 1932 تا 1972 ميلادي به اجراء در آمد، محققين به دنبال بررسي تاريخچه طبيعي (Natural history) بيماري سيفليس بودند. از همين رو، محققين بر روي شركت كنندگان انواع آزمايش‌هاي باليني را انجام داده ولي آن‌ها را از دريافت هر گونه درمان مؤثري برعليه بيماريشان، محروم كردند. تا سال 1972 ميلادي، تعداد بسياري زيادي از اين مردان و همسرانشان به دليل مشكلات مربوط به بيماري سيفليس، چشم از جهان فرو بستند. هم‌چنين، تعدادي بچه مبتلا به سيفليس مادرزادي (Congenital syphilis) نيز در جمعيت مورد بررسي به دنيا آمد. مطالعه تاسكچي نمونه يك مطالعه كاملاً غير اخلاقي بود كه در آن، نه تنها موافقت آگاهانه و داوطلبانه معتبري از افراد تحت مطالعه اخذ نشده بود، بلكه آن‌ها هم‌چنين از دريافت اطلاعات پزشكي صحيح و درمان مورد نياز نيز، محروم شده بودند. از همين رو، جهان نياز به برداشتن گام‌هاي بيش‌تري در زمينه رعايت اصول اخلاقي در پژوهش‌هاي مرتبط با سلامت بود.