در جستجوي نسبت تحولات خانه‌هاي معاصر و خانه‌هاي تاريخي سنندج

در روزگاري زندگي مي‌كنيم كه تغيير جزء جدايي‌ناپذير آن است. اين تغييرات، گاه درپي ويژگي‌هاي بارز معماري شهر يا محله است و گاه هويتي نو را فراهم‌مي‌كند. ولي همه‌جا به‌اندازه خانه‌، يعني‌همان فضاي زندگي، تغيير نكرده و چون خانه مفهومي‌ تجربي و انتزاعي از زمان‌و مكان است؛ بدين‌ترتيب مي‌تواند نسبت گذشته‌وحال ساكنان را بهتر روشن كند. مسأله اصلي اين نوشتار، كشف ويژگي‌هاي بارز معماري خانه‌هاي تاريخي و قياس آن با ويژگي‌هاي خانه‌هاي معاصر در شهري است كه نه‌تنها معماري متمايز دارد؛ بلكه سيماي شهري آن متأثر از تغييرات بافت مسكوني معاصر، متحول شده است. از اين رو پژوهش حاضر جستجوي نسبت حال و گذشته در خانه‌هاي سنندج را مدنظر دارد. پرسش‌هاي اصلي اين پژوهش چيستي ويژگي‌هاي خانه‌هاي‌تاريخي‌سنندج و چگونگي تحولات در خانه‌هاي‌معاصر آن بوده است و ازاين‌رو هدف اين مقاله را مي‌توان يافتن نسبت تغييرات خانه‌هاي معاصر و تاريخي سنندج دانست. اين پژوهش با رويكردي كيفي، در دو دسته خانه‌هاي سنتي و معاصر و در سه سطح تحليل مبتني‌بر تأثير ويژگي‌هاي كلي شهر بر خانه‌ها، قياس بين كالبد به روش تحليلي- توصيفي و تحليل مبتني‌بر تطابق فرهنگ زيست و معماري، به‌روش تحليل‌محتواي مصاحبه‌هاي عميق نيمه ساختاريافته، به‌انجام رسيده است. نتايج نشانگر آن‌است كه اصلي‌ترين وجوه تمايز خانه‌هاي تاريخي سنندج، نحوة ارتباط‌با طبيعت، اهميت فضاي نيم‌باز، توجه به منظرگاه بيروني درعين حفظ محرميت و وجود مرتبه‌بندي در كل‌وجزء فضاها است. اين ويژگي‌ها در خانه‌هاي معاصر به‌طوريكسان تداوم نيافته‌است. به‌واسطة تغيير الگوي مسكن و كاهش نقش حياط، ارتباط‌با طبيعت دستخوش تغييرشده‌است؛ فضاي نيم‌باز تا نمونه‌هاي مياني معاصر بر قوت خود باقي‌است ولي در نمونه‌هاي پس‌از دهة50 شمسي، اهميت پيشين را ندارد؛ نخست از جنبة زيستي وبعد ازنظر كمي و كيفي جايگاه خود را ازدست‌داده‌است. در دو ويژگي‌ديگر توجه به منظرگاه خارجي و مرتبه‌بندي فضايي، تغييرات غيرقابل‌بازگشتي رخ‌داده‌است. بدين‌ترتيب درپس برهم‌خوردن انسجام شهري، تحولات‌رخ‌داده در فضاي‌خانگي نيز نشان‌از گسستگي از معماري بومي دراين شهر داشته‌است.