تأثير ابوحامد محمد غزالي بر تحولات ديني در هندِ عهد گوركانيان

مكتوبات ابوحامد غزالي (450-505 ق) بر تحولات ديني عصرِ گوركانيان (932-1274 ق) تأثير چشم‌گيري داشت. اكبرشاه، با تأسيس ديني التقاطي، موسوم به «دين الهي»، و اتخاذ سياست‌هاي مبتني بر تسامح با پيروان ديگر اديان، مي‌كوشيد منازعات ميان آنان را مرتفع سازد. اين امر واكنش‌هايي را در ميان برخي از صوفي‌عالمان آن عصر برانگيخت و ضرورت «احياء» دين، توجه آنها را به آثار غزالي معطوف كرد. از جمله مي‌توان از احمد سرهندي (971-1034ق)، عبدالحق دهلوي (958-1052ق) و شاه ولي الله دهلوي (1114-1176ق) ياد كرد كه به‌كرات به كتب غزالي استناد كرده‌اند و دو تن از آنها، احمد و ولي‌الله، خود را همچون غزالي «مجدد» مي‌خواندند. تأثير غزالي بر آنها در اين حوزه ها مشهود است:1- كوشش براي تدوين اصول شريعت و تشريح باطن احكام؛2- مقابله با بدعت‌ها و احياي سنت سلف؛ 3- برقراري مقارنه ميان شريعت و طريقت و نقد صوفيان شريعت‌گريز؛ 4- مخالفت با فلسفه؛5- تأليف آثاري متأثر از كتب غزالي. در اين مقاله نخست سابقه نفوذ غزالي در شبه قاره هند را بررسي كرده ايم و سپس به تاثير انديشه هاي او در تحولات ديني عصر گوركانيان پرداخته ايم.