«كاسۀ فغفوري در بارگاه ايلخان و شاه» تأثير واردات ظروف چيني آبي و سفيد بر تكوين صنايع ظروف بدل‎چيني در ايران عهد مغول تا صفوي

برقراري امپراتوري مغول در دشت‌هاي اوراسيا و ناامني‌هاي بعد از آن، راه‌هاي دريايي اقيانوس هند را توسعه بخشيد؛ زيرا هم دريا امن‎تر بود و هم پيمودن راه آن سريع‌تر و ارزا‌ن‌تر و مقرون‌به‎صرفه‎تر و به‌خصوص براي كاسۀ شكنندۀ چيني مطمئن‎تر بود؛ زيرا نيازي به بارگيري‌هاي مكرر در هر منزل و در هر كاروان‌سرا نداشت. بنادر ولايت فوجيان هم توليدكنندۀ سراميك چيني بودند و هم صادركنندۀ ظروف توليدشدۀ خود و ديگر كوره‌هاي سفال‌پزي در عهد مغولان (يوان) و به‌خصوص در روزگار سلسله مينگ توليد نوعي ظرف آبي و سفيد بسيار ظريف و درعين‌حال محكم با نقوش خيره‌كننده و شگفت «ختائي» به‌خصوص در كوره‌هاي منطقۀ لونگ‌چوان عموميت و به‌تدريج شهرتي جهاني يافت. رونق مجدد روابط ديپلماتيك ميان دربارهاي تيموري و صفوي با خاندان مينگ و تبليغات تجاري ناشي از آن از قبيل ارسال ظروف چينيِ «فغفوري» يعني امپراتورانه (و ظريف‎ترين نوع با عالي‌ترين كيفيت) به‌عنوان هداياي ديپلماتيك به دربار ايران، سليقۀ دربار را به‌عنوان مهم‌ترين حامي و سفارش‌دهندۀ آثار هنري تحت‌تأثير قرار داد چنان‌كه دربار و به‌تبع آن اشرافيت ايراني را به‌عنوان مشتري دائم و پرتقاضاي اين ظروف مبدل كرد. مقاله حاضر در حوزۀ مطالعات بين‌رشته‌اي تاريخ هنر و باستان‌شناسي در پي آن است كه سير تكوين سفال‌هاي آبي و سفيد بدل چينيِ ايراني را تحت‌تأثير واردات سراميك‌هاي مشابه چيني مطالعه و تحليل كند و انتشار نقش‌مايه‌هاي ايراني و چيني در قالب اين ظروف را از طريق ترانزيت، به هنرهاي تزييني اروپايي مورد بررسي قرار دهد. يافته‌هاي تحقيق حاكي از آن است كه بهاي گران اين ظروف و راه دراز وارداتش و نيز كاسد كردن بازار سفالگران داخلي، آنان را به كشف رمز و راز توليد اين ظروف شگفت كشاند؛ امري كه به تقليد و شبيه‌سازي و حتي كسب موفقيت‌هايي در توليد نوعي ظرف مشابه اما با نقوش و فرهنگ بومي منجر شد كه به ظروف بدل چيني شهرت يافتند.