تاريخ انگارۀ شهيد تا پايان عصر صحابه

در اين مطالعه بنا ست با مرور نگرشِ مسلمانانِ صدرِ اسلام به مفهوم شهيد فرضيه‌اي براي تحول درك‌ها از اين مفهوم در عصر پيامبر(ص) و سپس در عصر صحابه بازنماييم؛ يعني از دوراني كه اصطلاح شهيد در معناي مشهور آن كاربسته شد و مسلمانان شهادت را هم‌چون غايتي ديرياب ديدند كه تنها در صحنۀ نبرد حاصل مي‌شود، تا آن زمان كه به‌تدريج معتقد شدند، راه‌هاي ديگري نيز براي رسيدن به چنين آرماني هست. خواهيم كوشيد خط سير تاريخي صدور روايات اسلامي دربارۀ شهادت را با مفروض دانستن اعتبار اين روايت‌ها كشف كنيم. چنان‌كه خواهيم ديد، در عصر پيامبر(ص) دامنۀ مصاديق شهادت گسترش يافت. از اواخر عمر پيامبر(ص) و سپس در عصر فتوح به شهادت هم‌چون شيوه‌اي براي تكفير گناهِ نفاق نگريستند. در دورۀ پسافتوح با تكثير اَسانيدِ روايات نبوي شيوه‌هاي دست‌يابي به مقام شهيدان را توسعه دادند و بالاخره در اواخر عصر صحابه، گزاردن عبادات و اعمالي را تسهيل‌گر دست‌يابي به مقام شهيدان دانستند و از ارزشمندي شهادت براي ترويج ديگر آيين‌ها بهره جستند.