معافيت هاي مالياتي؛ آثار و ظرفيت درآمدي آن در بودجه عمومي دولت

پرداخت اصلي در اين مطالعه موضوع معافيت هاي مالياتي است. معافيت ها در ادبيات اقتصادي به عنوان بخشي از مخارج مالياتي در بودجه دولت محسوب مي شود. در اين پژوهش هدف شناسايي معافيت ها، تحليل پيامدها و برآورد ظرفيت درآمدي آنها در بودجه است. براي اين منظور بارويكرد نهادي و با استفاده از روش تحليل محتواي كيفي و با بكارگيري قياس مقوله‌ها به شناسايي ساختار مالياتي كشور و معافيت‌هاي آن پرداخته مي‌شود. آنچه در شناسايي معافيت ها محل رجوع مي باشد، سيستم مالياتي مبنا است كه سياست هاي عمومي مالياتي در جامعه، عامل زيرساختي آن به شمار مي رود. با ملاحظه ساختار و سياست هاي عمومي چند كشور نمونه (آمريكا، انگليس، سوئد و آلمان) در كنار ايران، چنين نتيجه شد كه ساختار مالياتي كشورها از ساز و كارهاي شكل گرفته در درون جامعه نظير ساختار نهادي- سياسي و اجتماعي نشأت مي گيرد. مقايسه كشورها به ما نشان مي دهد ساختار مالياتي ايران مشابهت بسيار با ساختار آمريكا دارد كه مهمترين مشخصه هاي آن، ويژه گرا بودن و داراي مخارج مالياتي زياد از جمله معافيت هاي گسترده است. علاوه بر آن، پخش شدگي تصميم سازي در بين نهادهاي سياست گذار مالياتي ايران از جمله دلايلي هستند كه ما را بدون پرداختن به جزئيات تبيين سيستم مالياتي مبنا، مجاب به پذيرش اين واقعيت بكند كه بخش عمده اي از معافيت ها، انحراف از سيستم مالياتي مبنا بوده و جزوي از مخارج مالياتي بودجه دولت محسوب مي شوند. شناسايي و طبقه بندي معافيت هاي مالياتي براساس بخش هاي اقتصادي كه اكنون به ديده مخارج مالياتي نگريسته مي شوند، نشان مي دهد كه اين معافيت ها؛ گسترده، مبهم، ويژه گرا، ناكارآمد و همراه با تبعيض هستند. چنين مشخصه هاي نامطلوب، پيامدهاي منفي و عميقي هم در ابعاد كلان و هم بخشي براي اقتصاد كشور دارد. ناكارآمدي و تبعيض حتي در سطح بخشي نيز رخنه كرده و بخصوص بخش توليدي صنعت را در مقابل خدمات دچار عارضه هاي جدي ساخته است. از دسترس خارج شدن بخشي از منابع تأمين مالي بودجه اي دولت در نتيجه اعطاي معافيت ها، بخش ديگري از آسيب هاي اين امتيازات مي باشد. برآورد ميزان درآمدهاي بالقوه، با ملاحظه برخي معافيت هاي مالياتي مهم، نشان مي دهد كه حدوداً 80 هزار ميليارد تومان ارزش ظرفيت مالياتي اين معافيت ها است كه تقريباً 18 درصد كسري در تراز عملياتي بودجه مصوب دولت در سال 1400 را پوشش مي دهد.