نوآوريهاي تشبيه در قصايد خاقاني

زمينه و هدف: تشبيه يكي از اركان برجسته صور خيال است و بررسي آن در شناخت ويژگيهاي سبكي شاعر تأثير فراوان دارد. در اين مقاله به شيوه تقسيم‌بندي بروك رز -كه روشي دستوري زبان‌شناسي است- به استخراج تشبيهات خاقاني پرداخته شده است تا بتوان به پاسخ اين پرسشها دست يافت: ويژگيهاي برجسته ساختاري تشبيهاتِ قصايد خاقاني براساس طبقه بندي بروك رز چيست؟ قلمروهاي اساسي مشبه به ها در قصايد خاقاني كدام عرصه ها را دربر ميگيرد؟ روش مطالعه: توصيفي-تحليلي است. يافته ها: بررسي تشبيهات خاقاني بر اساس تقسيم‌بندي پنجگانۀ بروك رز نشان داد بترتيب روشهاي ربطي-اسنادي، اضافي، و اشاره از بالاترين بسامدها برخوردارند؛ بيترديد پربسامدترين ساختار تشبيهي قصايد خاقاني، ساختار ربطي-اسنادي با مصدر «بودن» (از نوع مقيد) است كه در آن «مشبه» به «مشبه به» بطور مستقيم اسناد مييابد. سپس ساختار اضافي (تشبيهات فشرده) از بسامد بالايي برخوردارند؛ بروك رز استفاده از حرف اضافۀ of انگليسي را، كه معادل كسره در فارسي است، روشي براي برقراري اين پيوند ميداند. سپس روش اشاره قرار ميگيرد؛ روش اسلوب معادله از ميان انواع روشهاي اشاره، بيشترين فراواني را داراست؛ روش ربطي با استفاده از فعل «ساختن» از ميان روشهاي بروك رز، پايينترين بسامد را دارد. گسترده ترين قلمرو مشبه به در قصايد خاقاني، قلمرو اشياء است. نتيجه گيري: خاقاني در ميان موارد تقسيم‌بندي بروك رز، در بيشترين ابيات به ترتيب ممدوح، متعلقات آن و خويشتن را مورد تشبيه قرار داده است؛ «ممدوح» بيش از همۀ عناصر مورد اسناد و دگرگوني قرار گرفته است؛ سپس «من» شاعر و متعلقات وي در رتبه بنديهاي او حضور پررنگي دارد.