تحليل گفتمان ناسيوناليسم ناصري و سير تحول آن از گفتمان اميدبخش به گفتمان هژمونيك

گفتمان ناسيوناليسم ناصري در دهه‌هاي پنجاه و شصت ميلادي، تجلي آرمان‌شهر و محل تحقق اميال سركوب‌شده انسان عربي در طول سال‌ها حكومت نظام‌هاي فراملي و نيابتي تصور مي‌شد و در برابر ديگر گفتمان‌هاي رقيب همچون ليبراليسم و بنيادگرايي اسلامي، به گفتمان غالب منطقه تبديل شد؛ اما به مرور، دوگانگي‌ها در شعار و عمل اين گفتمان براي همگان شناخته شد و به عنوان يك گفتمان تحميلي و هژمونيك از سوي ديكتاتوري نوظهور ناسيوناليسم عربي مورد پذيرش اجباري قرار گرفت. در اين مقاله با استفاده از داده‌هاي كتابخانه‌اي و روش تحليل گفتمان انتقادي فركلاف ابتدا به شناسايي نظام معنايي و مؤلفه‌هاي گفتمان ناسيوناليسم ناصري بر اساس تعاريف موجود از دو مفهوم گفتمان و هژموني پرداخته و سپس با هدف فراتحليل نگرش‌ها و رفتارهاي اين گفتمان، ميزان فراواني دال‌هاي گفتمان ناسيوناليسم ناصري در يك تحليل متني و بينامتني سنجيده مي‌شود. داده‌ها نشانگر آن است كه ناسيوناليسم ناصري بيشترين توجه خود را به بزرگنمايي و اسطوره‌سازي شخص عبدالناصر و هژموني جريان سياسي مورد نظر او در داخل كشور، منطقه و حتي جهان متمركز كرده بود. به بيان ديگر نقطه گره‌گاهي گفتمان ناسيوناليسم ناصري يعني هويت يكپارچه عربي در كاريزما و قدرت‌طلبي شخص عبدالناصر خلاصه مي‌شد و بهره‌گيري از دوره فقدان و دل‌نگراني جامعه عربي از استعمار و فساد سلطنت و تكيه بر دال‌هايي همچون اتحاد عربي، ملت عربي و ديگر دال‌هاي ايدئولوژيك و حماسي، فرصتي براي مشروعيت‌بخشي به جايگاه و اقتدار سياسي خود و هژموني بر ديگر گفتمان‌هاي منطقه بود. عبدالناصر از هر ابزاري براي دشمن‌تراشي و غيريت‌سازي و افزايش منازعات سياسي و ايدئولوژيك به نفع خود استفاده مي‌كرد تا بتواند اقشار مختلف مردم را مشتاقانه و داوطلبانه به سمت گفتمان خود جذب كند. تبيين عوامل شكل‌گيري، اقتدار و در نهايت سركوب گفتمان ناسيوناليسم ناصري در محيط ژئوپليتيك آن برهه زماني، مهمترين مسأله اين پژوهش است.