مؤلفه‎‍هاي تاريخ‎‍نگاري محمد بن ‎‍اسحاق ‎‍حموي در كتاب انيس‎‍المؤمنين

«انيس‎‍المؤمنين» عنوان كتابي كهن و كمتر شناخته‌شده از محمد بن‎‍ اسحاق ‎‍حموي (زنده در 938ق) است؛ همو كه به «فاضل‎‍الدين ابهري» نامبردار است. اين كتاب از نمونه‎‍هاي شاخصِ شرح‌حال‌نويسي ائمه در اوايل دورۀ صفويه است كه مؤلف در آن به سان مورخ-متكلمي توانمند ظاهر شده و متناسب با نيازهاي زمانه‎‍اش، تاريخ زندگاني ائمه(ع) را نگارش كرده ‎‍‎‍است؛ از اين ‎‍رو مقالۀ حاضر تلاش مي‎‍كند تا با خوانش متن انيس‎‍المؤمنين، با روش توصيفي-تحليلي به فهم مؤلفه‎‍هاي تاريخ‎‍نگاري فاضل‎‍الدين بپردازد و به اين پرسش پاسخ دهد كه چه ارتباطي بين تاريخ‎‍نگاري او در كتاب انيس‎‍المؤمنين با شرايط سياسي-فرهنگي زمانۀ نگارش متن وجود دارد؟ نتايج اين واكاوي نشان مي‎‍دهد متن انيس‎‍المؤمنين بر سه مؤلفۀ تثبيت حقانيت امامت ائمه(ع) به‎‍واسطۀ تمركز بر اثبات حقانيت جانشيني امام علي(ع)، غيريت‎‍سازي اهل تسنن با حاشيه‎‍راني خلفا، به‎‍ويژه خلفاي سه‎‍گانه و نيز مؤلفۀ غيريت‎‍سازي اهل تصوف با حاشيه‎‍راني ابومسلم و قصه‎‍خوانان آن استوار بوده است. اين مؤلفه‎‍ها به‌شدت متأثر از زمانۀ حموي يعني سياست يكپارچه‎‍‎‍سازي مذهبي صفويان، ضرورت احساس نياز جامعۀ ايراني به شناخت فضائل و مناقب ائمه(ع)، تقابل گفتمان تشيع و تسنن و نيز رقابت علما و فقهاي تشيع با صوفيان قزلباش يا به عبارت ديگر تقابل شيعۀ فقاهتي با شيعۀ عاميانه يا صوفيانه در نيمۀ اول سدۀ دهم هجري بوده ‎‍است.