كشاورزان و عادت وارۀ بوم شناختي در حاشيه: مطالعۀ كيفي مبتني‌بر نظريۀ زمينه‌اي

در سال هاي اخير بخش كشاورزي ايران، درمعرض بحران ها و مخاطرات محيط زيستي گوناگوني قرار گرفته كه اثرات عميق و جبران ناپذيري بر پيكرۀ روستاها وارد كرده است. نقش زمينه هاي اجتماعي و فرهنگي را در بروز اين بحران ها و مخاطرات و همچنين در شكل گيري نگرش ها، ارزش ها و رفتارهاي ايجادكنندۀ اين مخاطرات در ميدان كشاورزي نمي توان ناديده گرفت؛ بنابراين هدف اين پژوهش، واكاوي عادت وارۀ بوم شناختي كشاورزان شهرستان ازنا و كشف بسترها و زمينه هاي شكل گيري آن بود. اين پژوهش با استفاده از روش كيفي و نظريه زمينه اي انجام شد. نمونه گيري پژوهش از نوع هدفمند بود و تا رسيدن به اشباع نظري ادامه يافت. مشاركت كنندگان 33 نفر بودند. تكنيك اين پژوهش از نوع مصاحبۀ نيمه ساختاريافته بود. يافته ها نشان داد، فشارهاي ساختاري ادراك شده و دوگانۀ انفعال ناكارآمدي دولت به عنوان شرايط علّي، معادلۀ توارث و تقسيم كه خردشدن بيش از حد اراضي كشاورزي را درپي دارد، به عنوان شرايط مداخله گر و تيغ دولبه كشت مكانيزه به عنوان شرايط زمينه اي، موجب به حاشيه رفتن عادت وارۀ بوم شناختي مي شوند. كشاورزان در مواجهه با اين شرايط، كشاورزي سازگار با بازار، استفاده بيش از حد از نهاده هاي شيميايي و آيش نگذاشتن زمين را به عنوان راهبرد انتخاب مي كنند كه درنتيجه موجب تراژدي منابع آبي، فرسايش خاك و مهاجرت مي شود. مداخلات از نوع قانون گذاري، ترويج و آموزش و توجه به دانش سنتي و بومي كشاورزان مي تواند به ارتقاي عادت وارۀ بوم شناختي كشاورزان و حفظ زيست بوم منجر شود.